‘We onderschatten de rol van onze oceanen’

Oceanen hebben een grote invloed op ons dagelijks leven, maakt oud-professor Jan Stel duidelijk. En grote delen daarvan moeten wij, net als het heelal, nog ontdekken. De voortschrijdende technologie is daarin leidend, maar vormt ook de grootste bedreiging. ‘Diepzeemijnbouw wordt een grote ramp.’

Tekst: Jolien Scholte | Beeld: Dos Winkel

 

Eeuwenlang hebben we de zee als een oppervlakte gezien, maar die 2D-visie is niet meer van deze tijd, betoogt Jan Stel. “We zagen de zee als iets om over te steken, om van A naar B te gaan. En vissen is in feite ook gekrabbel aan de oppervlakte.” Zo’n 150 jaar geleden veranderde die visie pas. “Toen ontstond de oceanografie, en bleek alles wat we tot dan toe van de oceanen dachten te weten, fout. Dat de oceanen in het midden wel het diepste zouden zijn, bijvoorbeeld.” Naarmate er met de oceanografie meer duidelijk werd gingen mensen de oceanen als 3D zien. Een verbetering, maar nog steeds niet waarheidsgetrouw, volgens de emeritus hoogleraar. “Er zijn veel mensen, ook zelfs wetenschappers, die over de oceanen praten als een grote bak met water. Onbegrijpelijk.” Want, al een jaar of 50 geleden zijn we gaan inzien dat de oceanen in feite 4D zijn, legt Stel uit. “We zijn ook het element tijd gaan zien. Stromingen die bijvoorbeeld heel langzaam een bepaalde richting opgaan, waardoor je allerlei klimaat- en weersvoorspellingen kunt doen.”

 

Oceanische ruimte

Mensen zijn zich er totaal niet van bewust hoe weinig we weten, meent Stel. “Er zijn al 12 man op de maan geweest, en nog maar 3 man in de diepzee. Er gaat 1600 keer zoveel geld naar het ontdekken van de ruimte ontzettend ver weg, terwijl we de ruimte van de oceanen, veel dichterbij huis, nog niet eens kennen. Het klinkt misschien cru, maar het feit dat het in de oceaan neergestorte vliegtuig van Malaysia Airlines met geen mogelijkheid te vinden is genereert wel weer een stuk bewustwording bij mensen hoe weinig we van die oceanische ruimte weten.”

Maar waarom is het dan van belang om meer te ontdekken van de oceanische ruimte? Daar komen we weer bij een punt dat mensen zich onvoldoende realiseren, volgens Stel, hoe belangrijk en invloedrijk de oceanen zijn. “De oceanen zijn van substantieel belang voor ons overleven. De helft van de zuurstof die wij inademen is oceaan-adem, zeg ik altijd maar. Want 50 procent van de zuurstof in de wereld wordt geproduceerd door het leven in zee.” Daarnaast verspreiden de oceanen bijvoorbeeld ook warmte. Het beïnvloeden van de oceaansystemen kan leiden tot verwoestijning van hele gebieden. De aarde is een systeem, en de oceanen spelen daarin een zeer belangrijke rol, legt Stel uit.

 

‘Ik heb een bloedhekel aan mensen die vinden dat wij de aarde moeten redden’

Techniek cruciaal

Bij het ontdekken van de oceanische ruimte is techniek cruciaal, meent Stel. “Ik verwacht in de komende eeuw veel aandacht voor het verkennen van de oceanen: de technologie wordt steeds geavanceerder, waardoor we meer kunnen.” Stel noemt als voorbeeld het tien jaar durende onderzoek The Census of Marine Life. “Daarin is ook gewerkt met onderwaterdrones, die energie opwekken uit stromingen. Ook zijn er sensoren op inktvissen en roggen geplaatst. Uit dat onderzoek zijn enorm interessante dingen naar voren gekomen, bijvoorbeeld meer dan 6000 ontdekte soorten dieren en planten.”

 

‘Diepzeemijnbouw wordt een ramp’

Technologie is de driver om de oceanische ruimte te verkennen, maar tegelijkertijd ook de grootste bedreiging voor de oceanen. “We moeten voorkomen dat we met die nieuwe technieken gaan zagen aan de tak waarop we zitten. En we zijn al begonnen met zagen. Neem bijvoorbeeld overbevissing en olierampen”, meent Stel. Maar er staat ons nog meer te wachten. “Wat een ramp gaat worden is denk ik diepzeemijnbouw. We staan al op de drempel van mogelijkheden daartoe, een Canadees bedrijf gaat er proeven mee doen voor de kust van Papua Nieuw Guinea. Dat is echt niet verantwoord, omdat we niet weten wat de gevolgen zijn. Daarnaast is goud winnen uit de oceaanbodem nu nog niet mogelijk, maar zal dat in de toekomst met de technische vooruitgang wel zijn. Ook dat is gokken met wat het met de oceaansystemen doet. Enorm gevaarlijk.”

Zelfs met op het oog goede initiatieven moeten we voorzichtig zijn, pleit hij. “Zee-boerderijen die algen en wier telen, of pogingen om medicijnen uit zee te halen: het is op zich allemaal heel goed. We moeten er alleen wel voorzichtig mee zijn omdat we nog lang niet alles weten over hoe de systemen in de oceanen daarop gaan reageren.” Onze techniek kan ons helpen, maar is niet de oplossing voor alles, benadrukt Stel. De oud-wetenschapper heeft dan naar eigen zeggen ook een ‘bloedhekel’, aan mensen die zeggen: wij moeten de aarde redden. “De aarde bestaat al 4,6 miljard jaar, ons soort mens pas 200.000 jaar. De aarde redt zichzelf prima, wij moeten ons er alleen niet zoveel mee bemoeien.”

 

Brussel denkt in businessmodellen, niet in duurzaamheid

Wat gaat de toekomst brengen?

Stel vecht voor de bewustwording van de grote rol die oceanen spelen, maar loopt in de politiek en internationaal vaak tegen muren. “In Brussel zijn ze bijvoorbeeld vooral bezig hoe we economisch meer groei kunnen halen uit de oceanen. ‘Blue growth’ noemen ze dat mooi. Dat gaat over businessmodellen en banen, maar er is niets duurzaams aan.” Ook het gevoel van oceanische ruimte ontbreekt volgens Stel compleet. “Dan willen ze eilandjes gaan maken voor de kust, om windmolens op te plaatsen. Terwijl je energie ook kunt halen uit bijvoorbeeld onderwaterschommels die door de deining worden aangedreven. Een Nederlandse firma ontwikkelde daar een prototype voor, dat met succes is uitgeprobeerd voor de kust van Portugal.”

Toch komen er volgens Stel langzaam signalen van verandering. “Positief is dat er mondiaal nu een betere monitoring is van processen. En de VN herbeziet het zeerecht, waardoor tweederde van de zee dat nu nog ‘vrij gebied’ is, internationaal beheerd kan worden.” Stel pleit daarnaast voor de oprichting van een internationale denktank. “Met stakeholders, politici, de media, maar bijvoorbeeld ook die jongen van de plastic soep. Dat soort Willy Wortels moet je er ook bij betrekken.” We moeten ons met z’n allen realiseren wat de oceanen voor ons betekenen: dat is de missie van Stel. “Die bewustwording wil ik creëren. Behoorlijk idealistisch voor een nuchtere Groninger, toch?”