Wereldwijd leeft deze harmonie nog altijd voort in kleinschalige tuinbouwsamenlevingen zoals van Ladakh, een Noord-Indiase deelstaat (zie KvdA 2-2020). Door hun stabiele bevolking met vrouwen en hun huishouden in het centrum, kun je spreken van een ultra duurzame cultuur. In de gebruikelijke historische beschrijving van onze mensheid, wat betreft de overgang van jagen-verzamelen naar landbouw, ontbreekt echter die belangrijke schakel van bestendige, handmatige tuinbouw met veeteelt. De gelijkwaardigheid van man en vrouw uit de jager-verzamelaarstijd zette zich namelijk voort in deze kleinschalige samenlevingen.

De overgang

Millennia lang floreerden vrouwen én mannen in de historische jager-verzamelaars- en kleinschalige tuinbouwculturen. Langzaam of schoksgewijs veranderden deze sociaal gelijkwaardige culturen plaatselijk door bevolkingsgroei, schaarste van vruchtbaar land en klimaatschommelingen.

Vanaf 4300 v.C., tijdens diverse perioden van klimaatverslechtering, vallen nomadische en dominante ruitervolken uit de steppen van Centraal-Azië, het vreedzame Oud-Europa binnen, en later ook de landen van het Midden-Oosten. Daar ontstonden, als de bakermat van onze westerse landbouwcultuur, vanaf de Bronstijd rond 3500 v.C., oorlogen en machtsstrijd om voedsel en landbezit. In afgelegen Europese gebieden en op eilanden als Kreta, Cyprus en Malta blijven de vrouwvriendelijke culturen tot circa 1000 v.C. bestaan.

Door de voortdurende vraag naar meer productie in het Midden-Oosten, ging de meeste handmatige tuinbouw vanaf 3500 v.C. over in grootschalige landbouw met bemesting, ploeg en irrigatie. Daarmee kenterde niet alleen het vrouwelijke aandeel in de voedselvoorziening, ook nam de mannelijke overheersing met privébezit en mannelijke erfopvolging toe.

In de loop der eeuwen vaardigde deze hiërarchische overmacht ook vele wetten uit, die de vrouw op alle mogelijke manieren beperkten en steeds meer onderdrukten. De patriarchale heersers ontwikkelden het schrift en schreven vervolgens de geschiedenis als overwinnaars, waarin de vrouw een marginale of zelfs demonische rol kreeg toebedeeld.

Na millennia van onderdrukking is het nu de hoogste tijd voor her-story.

De geschiedenis herzien

De traditionele historie beschrijft dus vooral de grote rol van de man als jager.

Volgens de geschiedenisboeken zet hij dit werk, als createur van de eerste landbouwnederzettingen, in stijgende lijn voort naar tempelsteden en wereldsteden.

Ook is hij, als schepper van de vroegste werktuigen uit steen, koper, brons en ijzer, de aanjager van onze huidige technische en kapitalistische samenleving.

Maar juist die ontwikkeling blijkt de grootste nachtmerrie voor ons ecosysteem, zo betoogt de befaamde historicus Yuval Noah Harari. Daarbij claimen evolutiebiologen als Jared Diamond, dat het hiërarchische systeem met sociale ongelijkheid en onderdrukking van vrouw en natuur is ontstaan door de landbouw. In al deze betogen ontbreekt echter de bijzondere rol van vrouwen in de prehistorische en hedendaagse jager-verzamelaarsvolken, en in de kleinschalige, inheemse tuinbouwsamenlevingen.

Gathering food in the Okavango. Wikimedia Commons JackyR (2006)

Verzamelen als zekerheid

Toch lijkt er een kentering gaande. Tot hun verbazing ontdekten vele onderzoekers namelijk het relatieve gemak van het jager-verzamelaarsbestaan én het belang van vrouwenwerk.

Want niet de jacht, maar de zekerheid van het voedsel verzamelen, blijkt het voornaamste middel van bestaan. Hun studie van negentig hedendaagse verzamelaarsgemeenschappen in Afrika, Azië, Amerika en Australië, onderbouwt dat vrouwen zelfs nagenoeg geheel verantwoordelijk zijn voor het verzamelen van voedsel.

Iroquois: Diorama The Three Sisters Growing Field. New York State Museum

Moeder Aarde staat centraal

Daarbij claimen een toenemend aantal onderzoekers vanuit gecombineerde vakgebieden zoals archeologie, sacrale landschapskunde, volkenkunde, sjamanisme en mythologie, dat het vrouwelijke principe met haar scheppende én cyclische wetmatigheid al vanaf de prehistorie centraal stond. In deze zogenoemde matriarchale culturen zijn vrouwen de bewakers van de schepping en heiligen zij de cyclus van geboorte, leven en dood.

De mannen bekrachtigen deze oerverbinding tussen vrouwen en Moeder Aarde.

In die matriarchale cultuur geschiedt de overerving van land – waar een volksstam zijn bestaan heeft opgebouwd – in vrouwelijke lijn; zoals bij de Gitxsan in Canada of de Irokezen in Noord-Amerika. (Foto 3) Dit is geen samenleving waarin vrouwen de mannen domineren, zoals vaak uitgelegd wordt, maar het betekent dat het moederlijke natuurprincipe met haar scheppende én cyclische wetmatigheid centraal staat.

Zaaien, pottenbakken en weven

De rol van de vrouw in de jager-verzamelaarscultuur blijkt dus essentieel.

Door haar kennis van wilde eetbare gewassen stond zij tevens aan de wieg van de tuinbouw. Bovendien ontwikkelden deze vrouwen met vaardigheid en intellect het pottenbakken en de draadrevolutie, zoals spinnen en weven, welke altijd verbonden is met de heilige cyclus van de natuur, van geboorte, sterven en regeneratie.

Ook vlechten, weven en vruchtbaarheid zijn nauw met elkaar verbonden. Het vlechten van  smalle draden uit natuurlijk materiaal, tot touwen voor vislijnen en vangnetten en tot manden voor fruit en noten, vormde niet alleen een belangrijke vooruitgang bij het jagen-verzamelen. Prehistorische vrouwen gebruikten ook geboortetouwen voor bevallingen en vruchtbaarheidsrituelen. En volgens vele volksverhalen schiepen moedergodinnen de wereld met spinnen en weven.

De kunst van verbinden

Uit wereldwijd onderzoek blijkt verder dat vrouwelijke kunst in prehistorische culturen aantoonbaar en overweldigend in de meerderheid is. Die Venuskunst met haar vele bijzondere symboliek vormt onze logische geschiedenis van eenheid met Moeder Aarde en haar natuurcyclus in geboorte, dood en wedergeboorte.

Door al deze facetten van de oorspronkelijke vrouwengeschiedenis ervaren veel vrouwen én mannen deze bijzondere historie als helend en hoopgevend voor het milieu, voor een duurzame voedselvoorziening en voor nieuwe sociale structuren.