Vrij betekent niet dat kinderen op school zelf kunnen bepalen wat ze doen. Het staat voor ‘in vrijheid je persoonlijkheid ontwikkelen’. De vrijeschool is aan een opmars bezig. Recente initiatieven zijn er in Delft en in Arnhem. Kinderen op de nieuwe school in Delft hebben onlangs periode-onderwijs gehad rond het thema ontdekkingsreizen. Daar moesten ze hun aantekeningen in klad maken, daarna netjes uitwerken met vulpen, en vervolgens een tekening maken. Drie verschillende methodes. Hand, hoofd, hart.

Oprichten nieuwe school

Tot een paar jaar geleden was het beginnen van een nieuwe school een lastige opgave, waarvoor je een bestaande onderwijsinstelling achter je moest hebben staan. Tegenwoordig kan het ook zonder, zo blijkt uit het verhaal van het Mercurius College in Delft. Maar je moet echt een goed verhaal hebben en kunnen uitleggen waarom je school een belangrijke toevoeging is aan het onderwijsaanbod. In het eerste jaar zal de Onderwijsinspectie de nieuwe school in Delft intensief begeleiden. Ook zal er begeleiding komen vanuit de vrijescholen, die gerichte controles gaan uitvoeren.

“Spannend is de nieuwe bovenbouw, want dat hebben we nog niet eerder gedaan, met gepersonaliseerd leren, andere methoden en examenklassen. Gelukkig heeft de vrijeschool een bestaand en beproefd onderwijsconcept,” zegt een van de initiatiefnemers, schoolleider en kwartiermaker Janoes Vermeijden. “En bovendien is de betrokkenheid van ouders groot. Samen komen we er wel uit.”

Inclusiever

De Vereniging van vrijescholen, maar ook veel schoolbestuurders, leraren en onderwijskundigen vinden dat het roer om moet in het onderwijstype dat ontstond uit de antroposofie. “Als we niet veranderen, worden we een fossiel,” zegt rector van de Zeister vrijeschool Gijs van Lennep. “De Nederlandse samenleving is sinds de stichting van de eerste vrije school in Den Haag zo veranderd; het onderwijs moet meebewegen.” Omdat het nooit Steiners bedoeling zou zijn geweest dat zijn scholen alleen voor de elite zouden zijn, wil de vereniging van vrijescholen een zo breed mogelijke groep bereiken.

Bakfietsouder of migratie-achtergrond?

Of ouders met affiniteit voor het vrijeschoolonderwijs dezelfde wens hebben, is de vraag. Het schooltype is in de huidige vorm groeiend en bloeiend: voortdurend worden nieuwe vrije- of Waldorfscholen gesticht. Inmiddels volgen ruim 31.000 leerlingen op 97 basis- en 27 middelbare scholen les. Had de vrijeschool in de jaren zeventig en tachtig nog last van een ‘geitenwollensokken-imago’, inmiddels is de vrije school uitgegroeid tot de droom van menige hoogopgeleide bakfietsouder.

Met de nadrukkelijke aandacht voor hart, hoofd en handen zou het onderwijs tegenwicht bieden aan de prestatiemaatschappij. Timmerwerk, bewegingslessen en kunstzinnige vorming spelen net zo’n belangrijke rol als taal- en rekenonderwijs. Bovendien heeft de school sterke pedagogische ideeën over de levensfases van kinderen en welke lessen hierbij passen: van sprookjes bij de kleuters tot Noorse legenden en Griekse mythes en bijbelverhalen bij de hogere klassen. Er is veel aandacht voor de seizoenen, die gevierd worden met jaarfeesten. En dat alles in een leeromgeving waarover goed is nagedacht: van het houten speelgoed en de kussens in de kring tot de ronde hoeken van tekenpapier.

‘Vrij’ kan afschrikken

Het is misschien de naam die ouders met een migratie-achtergrond afschrikt, denkt de voorzitter van de Vereniging van vrijescholen Lourens Knoop. “‘Vrije school’ wekt de indruk dat kinderen vrij zijn om maar te doen wat ze willen tijdens de lessen, terwijl de naam destijds betekende: vrij van overheidsbemoeienis. Dat geldt inmiddels niet meer; we staan gewoon onder toezicht van de onderwijsinspectie. Maar veel ouders, zeker met een niet-Nederlandse achtergrond, spreekt dat ‘vrij’ niet zo aan, omdat ze het niet kennen. Ze komen vaak uit traditionele onderwijsculturen en denken dat er op de vrije school niet genoeg aandacht is voor rekenen en taal.”