Wie stress heeft, een overspannen geest of slapeloze nachten, kan bij de huisarts in een handomdraai een recept krijgen voor kalmeringspillen. Met hetzelfde gemak zou de dokter ons toch talloze museumbezoekjes kunnen voorschrijven? Hoe helend is het om te dwalen door zalen vol oogstrelende kunstwerken? Hoe verrassend voor de ziel om oog in oog te staan met kunst van natuurlijke materialen zoals de bomen van kunstenaar Giuseppe Penone? Het idee van een museumbezoek hebben ze in het Canadese Quebec begrepen, net als in Brussel. Artsen kunnen er een maximum aantal recepten per jaar uitschrijven aan patiënten voor wie een museumbezoek gunstig is. “Kunst kan zeker helend zijn,” meent Barbara Bos, hoofd tentoonstellingen van Museum Voorlinden. “Penone’s werken zijn bijzondere zintuiglijke ervaringen. Je ruikt bij binnenkomst al het cederhout van de bomen van het kunstwerk Ripetere il bosco.”

Intuïtie

De Italiaanse kunstenaar Penone (1947) was het jongste lid van het kunstenaarscollectief arte povera, ofwel arme kunst. Eind jaren zestig kwam de groep kunstenaars in verzet tegen de industrialisatie en ontmenselijking in de kunst. De kunstenaars werken met gevonden voorwerpen zoals hout en stenen en alledaagse materialen waaronder touw en afgedragen kleding. Doel was om kunstwerken zonder meer in woord en beeld te tonen. “Penone is allesbehalve activistisch,” stelt Barbara Bos. “Hij werkt autonoom en vaart op zijn eigen intuïtie. Met zijn eindeloze fascinatie, nieuwsgierigheid en verwondering voor de natuur, probeert hij groeiprocessen te doorgronden. We hebben kunstenaars als Penone nu meer dan ooit nodig, omdat ze verder kunnen kijken. Hij biedt hoop. Uiteindelijk verlangen we, mens en natuur, allemaal naar dezelfde levenskracht.”

Bintjes

Tijdens de opening van zijn overzichtstentoonstelling in Museum Voorlinden was de kunstenaar zelf aanwezig. Opvallend zijn Penone’s handen die willen aanraken, voelen. “Sluit daarbij je ogen,” vertelt hij, als hij de bast van een van zijn bomen aanraakt, “en je voelt de aanraking nog intenser.” Voor de entree van het museum staat een torenhoog kunstwerk van Penone – uiteraard een boom. Penone kreeg ‘m, nadat de bliksem erin was geslagen. De zwartgeblakerde boom voorzag de kunstenaar aan de binnenkant van bladgoud, om zo de mogelijkheid te scheppen het licht naar binnen te laten gaan.

“Ik voel het bos ademen,” memoreert de kunstenaar, “en hoor de trage, gestage groei van het hout. Ik stem mijn ademhaling af op die van de groene wereld om mij heen, ik voel de beweging van de boom onder mijn hand die ik op de stam heb gelegd.” Met zijn sculpturen, installaties en fotografie toont Penone de onlosmakelijke band tussen mens en natuur. Hij werkt met bomen, leer, marmer en zelfs aardappelen. Penone ontdekte dat aardappelen zich tijdens het groeiproces vormen. Bij wijze van experiment had hij een afdruk van onder meer zijn eigen oor en neus gemaakt in de grond, waar hij vervolgens aardappelplanten zaaide. Wat bleek? De aardappelen, bij voorkeur bintjes, hadden de beoogde vormen aangenomen.

Vingerafdruk

Penone’s werk benadrukt en versterkt alleen al daardoor de band die Museum Voorlinden zoekt tussen kunst en natuur. Het museum grenst aan het duingebied van Wassenaar, ook het bos van Meijendel is dichtbij.

Met een spel van afdrukken en aanrakingen probeert de Italiaanse kunstenaar de mens en de natuur nader tot elkaar te brengen.

In het kunstwerk Propagazione gebruikt hij zijn eigen vingerafdruk als uitgangspunt voor een immense muurtekening die doet denken aan de jaarringen van een boom.

Voor het eerste kunstwerk Ripetere il bosco dat in het museum is te zien, heeft de kunstenaar het hout weggebeiteld van zes bomen om jongere boompjes te onthullen die in de industrieel bewerkte boomstammen verborgen zaten.

Barbara Bos: “Penone laat zien wat er eerder was, hoe de jonge boom is gegroeid, getekend door het leven en het verstrijken van tijd.”

Meer info: www.voorlinden.nl