Spitsbergen, land van ijsberen en onaangetaste natuur
Tekst en fotografie: Richard van der Hoek
Een week reisde, Richard van der Hoek, samen met een groep fotografen op het zeilschip s/v Noorderlicht langs uitgestrekte gletsjers, grote massa’s ijs en zag kleurrijke bergen en groene mossen aan de westkust van Spitsbergen. Hij toont de vele gezichten van dit arctische, adembenemende landschap.
Op een kleine 3.000 km van ons land ligt het arctische Spitsbergen. Of Svalbard, zoals de Noren het gebied ook wel noemen. Dit stuk niemandsland ligt tussen het noordelijkste puntje van Noorwegen (de Noordkaap) en de Noordpool. Mijn reis op het zeilschip s/v Noorderlicht staat onder begeleiding van twee beroepsfotografen. In de winter kun je gebruik maken van de sneeuwscooter, maar in de zomer is een boot het enige logische vervoersmiddel om je te verplaatsen. In de wintermaanden, wanneer de zon niet boven de horizon uitkomt, is het hele land bedekt onder een dikke laag sneeuw en zijn de fjorden bevroren met een dik pak ijs. Er is niets meer te bespeuren dan sporen van ijsberen, poolvossen en rendieren.
In de zomer heerst 24 uur licht en komen verrassend kleurrijke ruige bergen tevoorschijn. Dat rijke kleurenpalet ontstaat door de mineralen die in de grond zitten. Het is nu september, en we kunnen urenlang genieten van het ¨blauwe kwartiertje¨ wat prachtig licht oplevert om te fotograferen. Het arctische landschap is adembenemend mooi. Er zijn talloze gletsjers, de een nog groter en imposanter dan de ander. Elke dag zijn de omstandigheden anders. Afhankelijk van de wind en de gletsjeractiviteit kan een fjord in een paar uur veranderen in een ijsmeer.
Rendieren en vogels
Dat er zo weinig mensen komen in dit gebied heeft nog een ander groot voordeel: de dieren zijn hierdoor niet schuw. Zeehonden komen geregeld op gepaste afstand nieuwsgierig een kijkje nemen. Ook leven hier rendieren, die in tegenstelling tot de Laplandse soort(en), niet te temmen zijn. Dankzij hun kortere poten verliezen ze minder warmte en hun neus heeft een andere vorm waardoor de lucht extra verwarmd wordt tijdens het inademen. Op deze manier kunnen ze deze extreme lage temperaturen overleven. Het zijn de meest noordelijke herbivoren ter wereld. Ze eten groen mos. Het is ongelooflijk hoe deze dieren aan voldoende voedsel kunnen komen.
Door de extreme omstandigheden weten slechts elf vogelsoorten het hele jaar te overleven op Spitsbergen. Dit zijn de giervalk, de raaf, sneeuwuil, het alpensneeuwhoen, moeras-sneeuwhoen, grote barmsijs, rossímeeuw, ivoormeeuw, dikbek- en zwarte zeekoet en kleine alk. In het broedseizoen komen er echter zo´n 130 soorten naar het gebied voor de korte zomerse periode. Veel geziene vogels zijn Jan-van-Genten, zwarte zeekoeten, papegaaiduikers, ivoormeeuwen, alken, grote en kleine jagers, Noordsepijlstormvogels en dikbekzeekoeten.
IJsberen
Ook de bedreigde ijsbeer leeft op Spitsbergen. De grootste carnivoor onder de beren eet voornamelijk zeehonden. De aanwezigheid van de beren neemt toe in de bewoonde wereld door het smelten van de ijskappen. Hiermee gaat de alertheid omhoog, want het blijven gevaarlijke dieren. Dit betekent dat je alleen voet aan wal kunt zetten onder begeleiding van een gids voorzien van geweer en andere voorzorgsmaatregelen. De gidsen worden opgeleid om elke confrontatie uit de weg te gaan. In het belang van het welzijn van zowel mens als dier. De ijsbeer is de afgelopen jaren het symbool geworden voor de opwarming van de aarde. Wanneer het ijs (volledig) smelt, dan betekent dit het einde van de ijsbeer. Het dier heeft het ijs nodig om zeehonden te kunnen vangen. Wat echter veel mensen niet weten, is dat er nog steeds (il)legaal op ijsberen wordt gejaagd. Een fotograaf die dat ondanks veel tegenwerking wereldkundig probeert te maken is Ole Jörgen Liodden. Onlangs heeft hij hier een boek over gepubliceerd met heel veel statistieken en natuurlijk prachtige foto´s.
Opwarming
Het reizen naar dit soort prachtige gebieden voelt echter ook dubbel. Enerzijds zou ik iedereen willen aanraden om Spitsbergen zelf te ervaren. Anderzijds kan toerisme een negatief effect hebben; zo is de impact van de reis naar dit kwetsbare gebied al groot. Ik probeer met mijn foto´s zoveel mogelijk mensen bewust te maken van de kwetsbaarheid van onze natuur.
De ongereptheid van Spitsbergen doet vermoeden dat er nooit iets verandert. Niets is echter minder waar. Sinds 1971 is de temperatuur op Spitsbergen in de winter al met 7 graden gestegen. Ter vergelijking: de gemiddelde temperatuur op aarde is slechts met 0,87 graden toegenomen. Volgens de statistieken is de temperatuur nog nooit zo hoog geweest in het Noordpoolgebied. Het tempo waarin de Noordpool opwarmt gaat twee keer zo snel als in de rest van de wereld. De klimaatveranderingen zijn duidelijk zichtbaar en eisen hun tol. Wanneer er meer ijs smelt wordt er meer warmte geabsorbeerd door de ëdonkereí zee en gaat de opwarming nog sneller. Veel dieren hebben nu al grote moeite om te overleven in dit gebied. Walrussen zullen straks zonder ijs gedwongen zijn te paren en hun jongen te verzorgen op het land, waardoor ze makkelijker ten prooi vallen van andere dieren. Ook de ijsbeer die voornamelijk leeft van zeehonden, kan deze alleen vangen op het ijs. De perioden van een dichtgevroren zee is steeds korter. Ook de rendieren kunnen in de winter niet bij de mossen komen omdat de ondergrond niet bedekt is met los sneeuw maar met een dikke laag ijs. Dit ijs is ontstaan doordat de overgang van zomer naar winter gepaard gaat met ëkwakkelendeí periode van sneeuw, regen, opwarming en weer bevriezing.
Reis en verblijf
Doordat er steeds minder behoefte is aan steenkool, wordt het toerisme een steeds belangrijkere inkomstenbron voor Spitsbergen. Je kunt er nu nog genieten van ultieme rust en verlatenheid, maar voor hoelang nog? Het aantal cruiseschepen dat Spitsbergen aandoet stijgt namelijk elk jaar. Wij verbleven eerst een paar dagen in de hoofdstad Longyearbyen. Vanuit deze stad zijn talloze expedities te maken zowel in de zomer als in de winter. Vervolgens hebben we ingescheept op het meer dan honderd jaar oude zeilschip s/v Noorderlicht. Het schip vaart met een Nederlandse bemanning voor Oceanwide Expeditions. Er zijn diverse aanbieders voor fotoreizen, waarbij het accent dus ligt dus op fotografie. Het reistempo ligt hierbij veelal lager en je bent met een groep gelijkgestemden bezig met dezelfde passie.
Kijk voor meer foto´s van Richard op:
ACHTERGROND
De ongerepte natuur is een van de mooiste dingen aan Spitsbergen. Het land is bijna net zo groot als Nederland en telt slechts drieduizend inwoners. Bijna twee derde van de archipel is beschermd. Dit gebied bestaat uit drie natuurreservaten, zes nationale parken, vijftien vogelreservaten en één geotopisch beschermd gebied. Het land bestaat voor meer dan de helft uit gletsjers. Er zijn nauwelijks wegen. Deze gletsjers zorgen er mede voor dat het land zo onbegaanbaar is. Slechts de paar dorpjes die de eilandengroep telt, zijn aangeraakt door mensenhanden. Toezichthouder namens de Noorse overheid op de eilandengroep is de sysselmann. Hij of zij is gouverneur van Spitsbergen en zetelt in de hoofdstad Longyearbyen. Binnenlandse vluchten tussen het vasteland van Noorwegen en de eilandengroep zijn onderhevig aan de Schengengrenscontroles, want Spitsbergen maakt geen deel uit van het Schengenverdrag.
Al bestaan er verschillende verhalen over de vroegste geschiedenis van Spitsbergen, de meest gangbare is dat het land in de 16e eeuw werd ontdekt door de Nederlander Willem Barentsz. Hij was onderweg naar Nova Zembla op zoek naar de noordelijke route naar Oost-Azië. Hij gaf het land de naam Spitsbergen door de hoge spitse bergen die hij vanaf het schip zag. De geschiedenis is nog steeds goed in beeld vast te leggen. Er zijn diverse overblijfselen van de walvisvangst, er staan nog pelsjagershutten en er zijn veel overblijfselen van oude mijnen. In sommige gebieden, zoals in het stadje Barendsburg, zijn de steenkolen mijnen nog steeds in gebruik door de Russen. In de rotsen zijn de verschillende aardlagen duidelijk zichtbaar. De vervormde lijnen tonen welke immense krachten daar over de eeuwen hebben huisgehouden. En dat alles is prachtig in beeld vast te leggen vanaf de boot of tijdens een landing.
