Berlinde De Bruyckere: Omarmende troosteloosheid
Tekst: Benjamin Schoones | Foto’s: Bonnefanten Museum/Mirjam Devriendt en Benjamin Schoones
Er is geen andere kunstenares die zoals Berlinde De Bruyckere een eeuwige kwelling zo zorgvuldig en gedetailleerd kan vastleggen. Haar tekeningen, sculpturen en installaties spelen met het thema lichamelijkheid en haar figuren, vaak in een kwetsbare en afstandelijke houding, vragen tegelijkertijd om troost en aanraking. Daarin zoekt De Bruyckere naar de betekenis van het menselijke dat zich uit in een levensweg die soms pril, kwetsbaar en teder is. Zo ontstaat een paradoxale wisselwerking tussen wilskracht en hoop in radeloosheid. Laat je confronteren en je gedachten dwalen in de onheilspellende stilte die deze gedaantes omringt.
Al jaren kent Berlinde De Bruyckere (Gent, 1964) een succesvolle carrière aan de internationale top van de hedendaagse kunst. Bekroond met diverse prijzen en solotentoonstellingen in binnen- en buitenland, waaronder ook in 2003, toen De Bruyckere België vertegenwoordigde tijdens de Biënnale in Venetië.
Wellicht heb je wel eens een spontane confrontatie met haar sculpturen gehad in een van diverse musea voor hedendaagse kunst. Het Bonnefanten Museum organiseerde al eerder in 2015 De Bruyckere’s eerste solotentoonstelling in Nederland. Nu met haar tentoonstelling Engelenkeel vult ze negen zalen met zowel recente als oudere werken uit haar oeuvre van de afgelopen zeven jaar.
Eenzaamheid
Engelenkeel presenteert ook nooit eerder getoonde werken, speciaal voor deze tentoonstelling gerealiseerd tijdens de lockdown van 2020, waarin een eenzaam bestaan herkenbaar was voor velen. De boegbeelden van deze tentoonstelling dragen de titel ARCANGELO (aartsengel), een herinterpretatie van de dekenvrouwen, sculpturen die ze eerder in de jaren negentig maakte. Antropomorfische hybriden van in zichzelf gekeerde figuren verhuld onder gedrapeerde dekens van dierenhuid. Het beeld oogt vrij statisch, maar tevens ongebalanceerd. Zo realistisch dat deze wel bijna lijken op te willen stijgen van hun sokkel. Dat is overigens niet alleen zo bij deze figuren. Het lijkt wel of elke sculptuur tot leven kan komen of van het leven ontnomen is. Bij de vijf vleugelsculpturen van Sjmelkel komt die gedachte rondom religieuze figuren ook naar voren. Het werk is geïnspireerd op het schilderij Cristo morto sorretto da un angelo van Giorgione uit 1502-1510, waarin een engel het dode lichaam van Christus ondersteunt, met duidelijk meer focus op de engel die met zijn donkere vleugels voor beschutting zorgt tegen de angst. De vleugelsculpturen van De Bruyckere hangen tegen de wand als mantels, waarin de dierenhuiden en textiel zo geleidelijk in elkaar overlopen dat het soms moeilijk is om het onderscheid te zien tussen de verschillende materialen.
Bewaarde vergankelijkheid
Die zo sprekende hybridiserende materialiteit is onmiskenbaar in de Bruyckere’s beeldtaal. Er lijkt wel extra detail te zijn voor de vergankelijkheid in alles, die zo geconserveerd, toch kan blijven bestaan. Niet alleen de sculpturen lijken verankerd in de tijd, maar ook de sokkels waarop, of waarin de figuren zich bevinden: houten objecten, waaronder antieke kasten, waarin de krassen en sporen van gebruik nog zichtbaar zijn. Je wordt even uit de confrontatie gehaald met het besef dat deze fantasiewaan ook zo in het alledaagse verweven kan zijn. Het lijkt wel alsof de figuren door de jaren heen zijn aangedaan, in hun eindeloze kwelling, die je zomaar zou kunnen vinden in zolderkamers van oude, verlaten landhuizen.
Dood en schoonheid
Dat de natuur en het misbruik daarvan een onderwerp is binnen deze tentoonstelling wordt duidelijk bij de diverse werken. No Life Lost II toont een drietal paardenlichamen, vastgebonden in een vitrinekast. Het klinkt op het eerste gezicht luguber maar ook in dit werk ontstaat er een wisselwerking tussen dood en schoonheid. Je voelt je machteloos, hoe deze krachtige, beeldschone wezens zich zo in deze positie kunnen bevinden. Het hoofd van een van de paarden is troostend afgedekt met een stoffen doek, beschermend tegen impulsen van buitenaf.
In een andere zaal vinden we de installatie Aletheia, on-vergeten, een reconstructie van een industriële huidenwerkplaats. We zien een aantal pallets met daarop lagen van dierenhuiden, bedekt met zout. Sommige pallets lijken wel onhandig op elkaar gestapeld met een laag huiden daartussen. De huiden roepen associaties op met de anonieme dood die weer kan verwijzen naar massaslachtingen gepaard aan oorlogen maar tevens naar de onnodige overconsumptie en het gebruik van dieren waar we ons als een groot deel van de maatschappij medeplichtig aan bevinden. Het zout uitgestrooid over de sculpturen en dat kraakt onder je schoenzolen, doet je het geheel ervaren als een onschuldig besneeuwd landschap. Maar is dat genoeg om je gerustgesteld te voelen?
De tentoonstelling Engelenkeel van Berlinde de Bruyckere is nog te zien tot 3 oktober 2021 in het Bonnefanten Museum in Maastricht. www.bonnefanten.nl
