Al 14 jaar staat de hooggelegen kustplaats Sagres in het teken van vogels en natuur, dankzij een bevlogen (vrijwil-ligers)organisatie van jong en oud die zich inzet voor het Sagres Birdwatching & Nature Activities Festival. De gemeente Vila do Bispo, de Portugese Society for the Study of Birds (SPEA) en Almargen (een NGO die zich richt op de bevordering van historische, culturele en natuuraspecten in de Algarve), vormen de drijvende kracht achter het festival. De programmering puilt uit met zo’n 300 veelzijdige activiteiten die zich rond het schiereiland en omgeving afspelen. Het is een festival waar de lokale gemeenschap sterk bij betrokken is, wat merkbaar is aan de kennis van de gidsen en het brede aanbod.

Migratiecorridor

De verscheidenheid aan microlandschappen die het ecosysteem van de Sagres-regio vormen – inclusief kuststrook, (kurkeiken)bossen, steppes, zoutmeren, landbouwgrond en moerasgebieden – leidt tot een rijke gemeenschap van vogels in meer dan 300 geregistreerde gebieden. Vooral roofvogels zijn prominent aanwezig.

Elk jaar, tussen augustus en november, trekken ongeveer 5000 vogels uit meer dan 30 landen door dit gebied, waardoor dit zuidwestelijke schiereiland de belangrijkste migratiecorridor van Portugal is. Ongeveer veertig procent van de regio maakt onderdeel uit van het NatuurNetwerk 2000, en is daarmee aangemerkt als beschermingszone en als Important Bird Area (IBA0, Birdlife International). Genoeg te ontdekken dus!

Zeevogelsafari

De Atlantische Oceaan is rustig. Toch bokst de RIB-boot van Marilimitado met flinke vaart over de golven. Voor mij zitten twee hardcore vogelaars, gehuld in camouflage kleding, camera’s en verrekijkers om de nek. We varen ruim drie kwartier voordat we een gebied naderen waar vogelsoorten samenkomen omdat er een paar grote vissersboten liggen.

De gids gooit aas in het water en na een paar minuten komen de vogels in kleine groepjes erop af. Cirkelend, rondscheurend. “Wow, ik heb nog nooit zoveel grote pijlstormvogels bij elkaar gezien,” zegt Carl Hawker. Hij is een Ier die al 35 jaar in Lagos woont. “Ik ga elk jaar naar dit festival, maar zeevogels spot ik niet vaak.” Zijn vriend Ray uit Alentejo antwoordt: “Er lag een paar dagen geleden een dode walvis in de buurt, waar duizenden vogels op afkwamen. Sommigen zijn blijven hangen.”

Kabbelend op het water scheren andere soorten voorbij, zoals kuhls pijlstormvogels, Europese stormvogels, zwarte zee-eenden, jan-van-gents en een aantal verdwaalde grote gele kwikstaarten. Geen verkeerde score dus.

Op de terugweg worden we verrast door een groep van 15 à 20 van de gewone tuimelaar dolfijnen, inclusief pasgeboren baby. In dit gebied leven veel dolfijnen, kleine walvissoorten en zelfs de hamerhaai komt hier voor.

Ponte da Atalaia & Cabranosa

Geduldig tuur ik een half uur door mijn verrekijker. Mensen staan klaar met hun optische lenzen, maar we zien nauwelijks vogels.

Het vogelspotten aan land is soms teleurstellend; zoals bij Ponte da Atalaia. De aantallen vallen tegen. Dat komt mede door de sterke windstromingen en omdat grote trekvogels hier niet te vinden zijn, want de afstand van 400 kilometer van Cape St. Vincent naar Marokko over onafgebroken water is te ver.

Het zijn vooral de jonge en onervaren vogels (juveniele) die de oversteek wagen naar Afrika. Ze wachten in deze periode op een gunstige westenwind, en dan kan het zijn dat ze hun route even uitstellen. Ze migreren veelal ’s avonds en ‘s nachts langs de kustlijn van de Algarve en Zuid-Spanje naar Gibraltar.

Sommige soorten komen inmiddels al niet meer naar het noorden vanwege de klimaatverandering of ze migreren later, zoals de huiszwaluw en de Roodstuitzwaluw.

Een stukje buiten Sagres, via de N268, is via een onverhard pad Cabranosa te bereiken. Dit is een specifiek vogeluitkijkpunt. Het ligt wat hoger in een bosrijk gebied, gecombineerd met glooiende velden. Ook hier is geluk en geduld nodig om roof- en zangvogels te zien, zoals de meest voorkomende soorten de vale gier, dwergarend, sperwer en slangenarend. Deze vogels zijn nergens te bekennen. Kenners zien wel wat tapuiten, kleine zwartkoppen en hoog in de lucht zijn dankzij een meegebrachte telescoop dwergarenden en buizerds gesignaleerd. Helaas ondernemen de gidsen geen actie om op een andere plek te gaan kijken.

Wandeltocht Via Algarviana

Ik moet vroeg uit de veren om de zon op te zien komen, even buiten Vila do Bispo. Vanuit het dorp brengt een bus mij en een groepje wandelaars naar Cerro dos Mouros. Dit is een 100 meter hoge heuvel, met fraai uitzicht over de lonkende zee achter de heuvels. Hier start een gratis route van 13 kilometer (sectie 13/14).

We wandelen tussen glooiende hellingen, over kronkelende weggetjes, langs graslanden en bouwgrond. Het zijn Idyllische vergezichten, met af en toe een dorpje aan de horizon.

De Algarve boom is een herkenbare plant in deze omgeving, die groeit uit een cactus. Dun, kaarsrecht met zijwaartse takken vormt het een geliefd uitkijkpunt voor roofvogels zoals de valk.

Eén van de wandelaars vertelt over de aardbeienboom die een belangrijke voedselbron is voor vogels. Ze kunnen er alleen wel dronken van worden als ze te veel van de vruchten binnenkrijgen omdat er alcohol vrijkomt. In de Algarve staat het sterke drankje (48% procent alcoholpercentage) genaamd Medronho, bekend als een lokale specialiteit.

De wandeling is niet zo mooi als de langeafstandsroute Rota Vincentina, die met twee aftakkingen – de Vissersroute en iets meer landinwaarts de Historische route – langs de steile kust van Noord-Alentejo naar het uiterste zuidelijkste puntje, Kaap de São Vincente (nabij Sagres) loopt. Deze routes zijn beiden tussen de 220 en 260 kilometer lang en bestaan uit 13 meerdaagse etappes. Tijdens het festival is het ook mogelijk om aan deze route deel te nemen. Ik liep een deel van de Vissersroute in 2018. Info: rotavicentina.com

Motten en nachtvlinders

Het is verbazingwekkend hoeveel soorten (2750) motten er zijn en hoe groot sommigen kunnen worden (25-30 cm), zoals de Atlas (Attacus Atlas). Hoe kleurrijk nachtvlinders zijn, zoals de Pasja met twee staarten. Dat de grote vleugelpatronen jachtdieren kunnen afschrikken en hoe belangrijk de voedselketen van deze insecten is voor het vogelleven.

De Portugese expert Paula Belsa vertelt gepassioneerd over de kleine nachtdieren en dat wordt op komische wijze door haar man in het Engels vertaald.

Niet alleen is de informatie interessant, ook toont Belsa allerlei voorbeelden en doen we kleine experimenten. Zoals buiten, waar middels een proefopstelling insecten worden gelokt met licht.

Belsa weet precies te vertellen welke soorten er in de val zitten, zoals de apantesis ornata, de sierlijke tijgermot of achaia-mot.

Dolfijnexcursie

Vanuit Sagres is het mogelijk om met een aantal aanbieders op dolfijn- en walvisexcursie te gaan, mits de wind niet te ruig is. Opnieuw varen we met Marlimitado. De jonge biologe en gids Ines speurt met haar verrekijker de omgeving af. “We starten altijd vanuit een punt waar voor het laatst dolfijnen zijn gezien,” aldus Ines.

Na driekwartier varen, op 11 kilometer uit de haven, vallen we met onze neus in de boter. Ines krijgt een melding van een ander groepje; ze hebben de zeldzame en grootste dolfijnensoort, de griend, gezien. En dat is voor het eerst dit jaar. “Deze dolfijn werd vroeger verward met een walvis, omdat hij helemaal zwart is en tot 7,5 meter groot kan worden. Grienden leven in vrij diepe wateren; ze kunnen tot duizend meter duiken en een kwartier tot 600 meter diepte onder water blijven,” vertelt Ines.

Het is een prachtig, sereen gezicht hoe een groepje van 7 à 10 exemplaren zich rustend door het water laat meevoeren. Na een kwartier gaan we verder. Het weer slaat om in mist, maar opnieuw hebben we mazzel. Ines heeft een groep tuimelaars gezien. Deze behoren tot de meest voorkomende dolfijnen die hier leven en ze zijn erg intelligent. De biologe noteert de aantallen. Zo draagt ons bezoek bij aan dataonderzoek.

Met een team van gepassioneerde biologen zet oprichter Sara Magalhães zich sinds 2005 in voor oceaanconservatie door de populaties van dolfijnen te monitoren en hun sociale gedrag en leefomgeving te bestuderen. Magalhães vertelt dat de gevolgen van klimaatverandering in sommige gevallen zichtbaar zijn. Zo wordt de Zuidkaper, een walvis die leeft in tropische wateren, sinds een aantal jaren gespot. Door de opwarming van de Aarde is deze soort nu vaker aan de Portugese kuststrook te vinden, terwijl de tuimelaars juist in aantallen afnemen. Info: marilimitado.com

Onderwatergeluiden

De onderwaterwereld heeft vele geheimen waar wetenschappers gretig onderzoek naar doen. Over de vorm van communiceren en het produceren van geluiden van vissen en zoogdieren is bijvoorbeeld nog weinig bekend.

De Portugese Manuel Vieira doet onderzoek naar de akoestische monitoring van visgeluiden en de betreffende omgeving. Hij bestudeert waarom vissen geluid produceren en hoe ze zich vervolgens gedragen. Zo weet hij na een studie uit de jaren ’70 inmiddels dat mannetjes vaak ‘zingen’ om vrouwtjes te lokken. En dat de duur van het gezang afhangt van de water-temperatuur. Ook weet hij dat vissen gestrest raken van omgevingsgeluiden, waardoor ze minder eieren leggen.

De bioloog heeft voor het festival in de haven van Baleeira een opstelling gecreëerd met moderne apparatuur en een onderwatermicrofoon. Zo klinkt een fles water als gebakken aardappeltjes, en horen we een visstaart klapperen wanneer er gevaar is.

Geluiden onder water zijn een stuk harder dan erboven. Uiteraard laat Vieira ook het eerder opgenomen gezang horen. Een erg leuke activiteit!

Info: fishbioacoustics.pt/sounds

Biologe en gids Ines

Vogelringen

Daar hangen ze in afgesloten zakjes. In alle vroegte zijn een twintigtal vogels gevangen in een speciaal net bij Cabranosa. Heel voorzichtig, met een speciale techniek, halen vrijwilligers van SPEA en biologen, kleine trek- en zangvogels een voor een tevoorschijn.

De lengte en het aantal van de vleugelpennen wordt geregistreerd, evenals het gewicht, het vetgehalte en de spierontwikkeling. En tot slot krijgt de vogel een metalen ring om z’n pootje.

Het is misschien dieronvriendelijk, maar vogelringen heeft een belangrijke wetenschappelijke waarde. Alle gegevens komen terecht in een logboek en dankzij de ringen (en in sommige gevallen zijn er minuscule zenders toegevoegd, voorzien van gps-trackers), valt te achterhalen hoe vogels migreren en waar ze langere tijd verblijven.

Na het ringen vliegen de vogels hun vrijheid tegemoet. Het is interessante activiteit, waarbij je van dichtbij de vogels kunt bewonderen.