Plastic is een no-go

In de eerste verpakkingsvrije supermarkt van Nederland

Tekst en beeld: Jolien Scholte

Tonny Straatman en Dorothea Piek openden begin mei Opgeweckt Noord: de eerste Nederlandse verpakkingsvrije supermarkt. Klanten kunnen hun eigen potten, pannen of tassen meenemen, en deze vullen met zowel verse als houdbare producten, zoveel mogelijk biologisch en uit de regio. ‘Het afvalprobleem pakken wij aan het eind van de keten aan: door de verpakking weg te laten.’

Opgeweckt Noord haalde in drie maanden met crowdfunding 50.000 euro binnen. Dat was het dubbele van wat ze als doel hadden gesteld. Ook het Utrechtse Bag&Buy, dat na de zomer opent, had binnen no-time via crowdfunding meer dan de beoogde financiering binnen. De verpakkingsvrije winkel is hip, en er lijkt flink vraag naar te zijn.

Eerste in Nederland

Tonny Straatman en Dorothea Piek openden met Opgeweckt Noord in Groningen de eerste verpakkingsvrije supermarkt in Nederland. Straatmans ervaring bij een groothandel in biologische producten, Pieks achtergrond in marketing en communicatie, en hun gezamenlijke passie voor gezonde en duurzame voeding, bleek de ideale combinatie. Het Groningse stel werd geïnspireerd door een verpakkingsvrije supermarkt in België. Piek: “Het biologische combineren met het duurzame element van geen verpakkingen, sprak ons meteen aan.”

Opgeweckt Noord opende begin mei haar deuren, en het concept slaat aan, vertelt Piek. “Klanten nemen al zelf bakjes en zakjes mee, maar moeten ook wel eens zoeken als ze in de winkel zijn. Zo van: hier heb ik nog geen verpakking voor.” Er zijn ook veel mensen die toevallig langskomen, en het verpakkingsvrije concept pas in de winkel ontdekken. Daarom verkoopt de supermarkt ook weckpotten, linnen en papieren zakjes. Juist de mensen die aan komen waaien vindt Piek interessant om te bereiken. “Ik vind het leuk om het gesprek aan te gaan. Als ze een brood bestellen vragen: hoe neem je dat mee? Uh, doe jij dat niet gewoon in een plastic zak? Nou nee dus. In die zin zie ik het ook wel een beetje als een missie om mensen bewust te maken.”

‘De uitdaging is om zowel klanten als leveranciers bewust te maken’

Schade van plastic is ver van ons bed show

Want dat plastic enorm schadelijk is, is nog niet bij iedereen doorgedrongen, stelt Piek. “Het grootste probleem, de enorme plastic soep, ligt in de grote oceaan: het is een ver van ons bed show. Daarnaast wordt je doodgegooid met plastic, het is overal. Mensen denken dan: als je het van alle kanten aangeboden krijgt kan het zo slecht niet zijn. Hetzelfde geldt voor allerlei e-nummers in ons voedsel. Het zit bijna overal in, dus het zal vast niet heel erg zijn.”

Volledig verpakkingsvrij inkopen is voor de supermarkt een illusie, want, zoals Piek grapt: een dadel springt niet uit zichzelf in de vrachtwagen. “Maar we vermijden plastic, en verpakken alleen het hoogstnodige, in bijvoorbeeld papier of glas.” In de supermarkt zijn rijst, noten maar bijvoorbeeld ook olie te tappen uit grote dispensers. Groenten en fruit liggen in houten kratjes en meel ligt in grote papieren zakken. “We werken zoveel mogelijk met producten uit de regio, die hoeven niet verplicht verpakt te worden”, stelt Piek. Als je internationaal inkoopt is verpakking wel verplicht. Dat er om de komkommers uit de supermarkt plastic zit is alleen maar omdat ze die goedkoop in Spanje kopen, en niet in Nederland, stelt Piek. “Met hygiëne heeft dat verder weinig te maken, het zijn financiële keuzes.”

Andere producten hebben wel duidelijke hygiëne-voorschriften. Zo is het verboden zuivelproducten te verkopen die de klant zelf moet tappen of scheppen. “Daar hebben we de oplossing voor gevonden dat we onze melk, yoghurt, vla en dergelijke verkopen in glazen flessen met statiegeld.” Maar, door de hygiëneregels en de plastic-ban van Opgeweckt Noord kunnen niet alle producten verkocht worden. Dat is voor de ondernemers best een ergernis. “Crème fraiche wordt bijvoorbeeld nergens geproduceerd in glazen potten. Het is alleen verpakt in plastic in te kopen, en daardoor kunnen wij het niet aanbieden.”

Lastige leveranciers

Het is voor Straatman en Piek niet alleen een kwestie van de klant bewust maken, maar ook de leverancier. Dat laatste gaat soms lastig omdat Opgeweckt Noord maar een kleine afnemer is: leveranciers zijn niet snel bereid voor hen iets anders te doen. Toch werken ze met veel partijen heel prettig samen. “Boeren uit de omgeving maken er geen enkel probleem van”, stelt Piek. “Eén leverancier waarschuwt ons zelfs. Hij meldt het als we iets bestellen dat zij niet kunnen leveren zonder plastic.” De ondernemers hopen met het verpakkingsvrije concept een olievlek te creëren, zodat ze in de toekomst in grotere getale sterker staan tegenover de leveranciers.

Naast het verminderen van de hoeveelheid verpakkingen willen de ondernemers met hun formule ook voedselverspilling tegengaan. In de lunchroom achterin de winkel wordt zoveel mogelijk gebruikt van wat er uit de winkel over is. “We willen zo min mogelijk weggooien”, legt Piek uit. “Dus hebben we bijvoorbeeld groentesoep op het menu van een groentesoort die we teveel hebben ingekocht.”

‘Duurzaam zijn en geld verdienen sluiten elkaar niet uit’

Voedselverspilling tegengaan

Daarnaast gaat de winkel voedselverspilling ook tegen doordat klanten hun eigen hoeveelheden kunnen bepalen. Piek: “Ik verbaas me er in de supermarkt altijd over dat ik vijf kilo aardappels moet kopen. Veel is afgestemd op een gezin van vier. En als je dan al kleine porties kunt kopen, is het vaak los verpakt in plastic. Bij ons wegen klanten zelf hun producten af, en kunnen ze ook een klein beetje kopen, als ze maar weinig nodig hebben.”

Straatman en Piek realiseren zich dat Opgeweckt Noord een heel klein steentje is in een enorme vijver. Piek betwijfelt of verpakkingsvrije winkels heel Nederland gaan overnemen. “Het is een nieuwe manier om mensen bewust te maken. Het zou heel mooi zijn als de grote supermarktketens ook stappen zouden zetten om plastic verpakkingen te verminderen. Dat is heel goed mogelijk namelijk.” Dat dit nu nauwelijks gebeurt heeft er volgens Piek mee te maken dat de supermarktketens alleen kijken naar hoe ze meer geld kunnen verdienen. “Natuurlijk willen wij ook geld verdienen, maar het is niet onze reden van bestaan. Je kunt gerust duurzaam zijn én geld verdienen, dat sluit elkaar niet uit.”