Zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens… Vele miljarden mensen worden geboren op een plaats, waar ze ook hun laatste adem uitblazen. Ze groeien er op, delen er lief en leed. Maar is thuis nog wel de plek, waar je bent opgegroeid? Of kan een land hier ver vandaan ook je thuis worden? Home is where the hart is… “In onze huidige wereld is het niet meer vanzelfsprekend, dat je blijft waar je bent geboren”, reageert Diana Wind, curator van de Papier Biënnale 2020 in Museum Rijswijk. “Meer dan ooit trekt men, om wat voor reden dan ook, massaal de wereld in. Maar voor iedereen geldt, dat zij een veilig thuis willen.” Toen ruim een jaar geleden de voorbereidingen startten voor de Papier Biënnale 2020, hadden Wind en haar team niet kunnen bevroeden dat een thema als THUIS|HOME zó actueel zou zijn. Het was nog ver voordat er van COVID-19 of een pandemie sprake was, noch van een intelligente lockdown. Sinds een paar maanden worden we dagelijks geconfronteerd met de woorden #BlijfThuis.”Maar wat zijn de voorwaarden om je thuis te voelen?”, vervolgt Wind. “Kijkend naar het nieuws zie je dat we ons huis met man en macht willen verdedigen. Nog nooit was ons thuis zo dierbaar.”

Vluchtelingen

De tweejaarlijkse kunstmanifestaties ,de Textiel en Papier Biënnales, wisselen elkaar om en om af in Museum Rijswijk. Gaandeweg kregen ze internationale aandacht en status. Liefhebbers weten speciaal voor de Biënnales de weg naar het museum te vinden. Museum Rijswijk pakt dan ook groot uit, met misschien wel de beste papier- en textielkunstenaars van de wereld. Het merendeel van de -geëngageerde- kunstenaars dat te zien is op de Papier Biënnale verbond zich met het thema thuis, weet de curator. “Al langer dan vandaag trekken stromen vluchtelingen over de wereld. Als gevolg van een oorlog hebben ze hun huis en haard -moeten- verlaten. Om vervolgens op zoek te gaan naar een nieuwe plek die ze hun thuis kunnen noemen.” De kunstwerken op de Papier Biënnale zijn onderverdeeld in verschillende thema´s als Lost, Not yet found, Roots en To boldly go. Ze vormen een leidraad door de expositie en nemen de bezoeker bij de hand.

Visuele kracht

In haar zoektocht naar papierkunstenaars bezocht Wind onder andere kunstbeurzen, het Centre Pompidou in Parijs, evenals de ateliers van The LUMA Foundation net buiten Arles. “De inhoud en visuele kracht zijn van belang, maar vooral de uitvoering is hét criterium bij het selecteren van de kunstenaars”, stelt de curator. “Daarvoor zoek ik maar wat graag de grenzen op. Er valt dan ook veel te zien. Van traditionele werken tot driedimensionale kunst – papieren muren verrijzen, net als voetstappen van krantenpapier en een labyrint. Een aantal kunstenaars maakt ter plekke hun installatie. Soms met een beperkte houdbaarheid. Na deze Papier Biënnale zal er nauwelijks nog iets van over zijn.” De kunstenaar Pim Palsgraaf (1979) weet daarentegen met zijn kunstwerken verloren gewaande huizen nieuw leven in te blazen. Met een groep kunstenaars reist hij jaarlijks naar voormalig Oost-Duitsland. Daar laat hij zich inspireren door verlaten huizen of fabrieken. Palsgraaf gebruikt behangpapier, karton en hout uit de gebouwen om twee- en driedimensionale ruimtes te maken die de sfeer van het gebouw weergeven. Wind: “Kunnen we aan het behang aflezen wie er ooit hebben gewoond en geleefd?”

Een huis van papier

Uiteindelijk koos de curator 23 papierkunstenaars die aan de gestelde criteria voldeden. Daarvan selecteerde ze er 14 na een zogenoemde Open Call. De curator ontving hiervoor zo’n 130 aanmeldingen en minstens zoveel diversiteit. “De oudste kunstenares die meedoet, is de 86-jarige Duitse Josephine Tabbert (1934). Ze grijpt in haar werk terug op haar persoonlijke geschiedenis. In 1945 was zij 10 jaar, toen ze moest vluchten uit Oost-Pruissen voor de Russen. De ‘Vluchtboeken’ die op de tentoonstelling zijn te bewonderen, heeft zij later speciaal voor haar familie gemaakt. We laten onder andere ook een kinderdagboekje zien. Daarvoor heeft ze eigenhandig papier gemaakt van planten. De jongste kunstenaar is de 28-jarige uit Curaçao afkomstige Quentley Barbara. Hij maakt, zoals hij zelf zegt, autobiogafiekunst. Mensfiguren -gewoon van bruine kartonnen dozen en grijs ducttape. Het is geweldig om te zien hoe mooi deze materialen bij elkaar passen. Quentley woont in Rotterdam en werkt in Den Haag. Voor de Biënnale maakt hij nieuw werk”, aldus Diana Wind.

Huis en haard

De in Zwitserland geboren kunstenaar Senol Tatli is van Turkse afkomst. Een deel van zijn jeugd woonde hij in Istanbul, daarna keerde hij terug naar zijn geboorteland. “Voor hem is het onderwerp HOME eveneens zeer biografisch”, verklaart Wind. “Waar kom je vandaan en waar voel je je thuis zijn vragen die bij hem een nadrukkelijke rol spelen.” De oorlog in Syrië die leidde tot miljoenen vluchtelingen, trekt hij zich persoonlijk aan. In 2018 en 2019 heeft hij zijn betrokkenheid omgezet in een aantal kunstwerken over de oorlog in Syrië. Tegelijkertijd gaat zijn werk over alle landen waar oorlog en onderdrukking plaatsvindt en mensen huis en haard moeten achterlaten. “Geïnspireerd door dit gegeven, maakte hij van dik papier een muur. Vervolgens sneed hij stukjes uit het karton die op de grond eromheen liggen. Ze staan symbool voor de vele vluchtelingen die uitwaaieren over de wereld.” Een heel andere interpretatie van het thema THUIS maakte de Duitse kunstenares Ulli Böhmelmann (Mainz, 1970). Ze bouwt een labyrint van wit semitransparant papier in Museum Rijswijk. “Je kunt ook echt het labyrint in. Maar het haalt je direct uit dat wat bekend voelt”, stelt de curator. “Zoals iemand die emigreert denkt te weten waar hij heen gaat en bij aankomst wordt verrast door het onbekende of het desoriënterende van de nieuwe omgeving. Als je het labyrint verlaat, ben je ook even gedesoriënteerd en kijk je wellicht met een andere blik naar de omgeving.”

Thuis is dichtbij

Een jaar geleden trad Diana Wind aan bij het relatief kleine museum in het hart van Rijswijk, een gemeente in de luwte van Den Haag. Wind is geen onbekende in de kunstsector. Eerder was ze directeur van het Stedelijk Museum Schiedam. Maar de 62-jarige Wind zag zichzelf niet als directeur-bestuurder van een museum van formaat. “Ik houd van de kleinere musea, net als het Stedelijk in Schiedam. Daar is oog voor de menselijke maat. Mens en kunst kunnen er met elkaar een dialoog aangaan. Ook biedt het ruimte voor ongekende mogelijkheden. Je wordt er zelf ook creatiever van!” Wat dat betreft heeft de curator veel in petto voor haar eerste Papier Biënnale. “Iedereen die de Papier Biënnale 2020 komt bekijken, mag zijn of haar stem uitbrengen. De maker van het kunstwerk dat de meeste publieksstemmen ontvangt, krijgt een solo-expositie in Museum Rijswijk. Let wel, pas na de Textiel Biënnale van volgend jaar.” De Papier Biënnale duurt een kleine vijf maanden. Wind hoopt dat we ergens richting zomer langzaamaan het dagelijkse leven weer kunnen oppakken. Het denkbeeldige thema THUIS|HOME zette haar tijdens het samenstellen van de kunstmanifestatie aan het denken. “Thuis”, concludeert de curator, “thuis is niet ergens ver weg, maar eigenlijk heel dichtbij.”

museumrijswijk.nl
Papier Biënnale 2020 HOME|THUIS
27 JUN T/M 15 NOV 2020