De herwaardering van Hollandse schapenwol

Gekleurde kudde

Tijdens de Floriade was een van de grote publiekstrekkers het kleurrijke paviljoen van de Almeerse Wolunie: ‘Shades of Nature’. Aan de buitenkant trok al gelijk de lapjeswand op het noorden de aandacht. Repen textiel werden hierop aan weer en wind blootgesteld. Van wollen deken tot spijkerbroek, alle soorten stoffen waren te ontdekken en te bevoelen. Een duidelijk statement tegen de verspillende kanten van de textielindustrie. Eenmaal binnen nodigden bankjes met zelfgevilte schapenvachten eroverheen uit om heerlijk te gaan zitten en van een uniek kleurenspel te genieten. De zuidkant van het paviljoen bestond namelijk uit 750 transparante glazen flessen, gevuld met verschillend gekleurde vloeistoffen, die een spectaculair mozaïekpatroon tevoorschijn toverden: Colors of the Sun. Ieder moment van de dag anders, afhankelijk van de lichtinval en de weersomstandigheden.

Van dichtbij bleken de flessen ook allemaal plukken lokale schapenwol te bevatten en hier en daar zelfs gebreide mini-schaapjes. In samenwerking met de Almeerse Wolunie wilde textielkunstenaar Bertine Slettenhaar mensen ervan bewust maken dat je textiel ook op een duurzame, niet-chemische manier kunt kleuren. “Met de flessenwand laat ik een kleurenexplosie zien en daarmee de kracht van de planten.”

Bij het kleuren van wol met natuurlijke kleurstof wordt de wol meestal samen met de kleurstof verhit: na een uur is de kleur dan ingetrokken.

Bij dit ‘sun dye’ proces duurt het wat langer. De zonnestralen die door de flessen schijnen, creëren warmte, die ervoor zorgt dat de kleurstof de wol intrekt. Dit proces duurt ongeveer een maand.

De kracht van de zon bepaalt de intensiteit van de uiteindelijke kleur. Maar volgens Slettenhaar is één ding zeker: “Er gaat een witte kudde schaapjes in en er komt een gekleurde kudde uit.”

Lokaal initiatief

Het avontuur op de Floriade is een van de bijzondere projecten waarmee de Almeerse Wolunie haar liefde voor ambachtelijke wolverwerking wil laten zien. Meestal zijn de leden te vinden bij de schaapskudde van Stad & Natuur Almere die in en rond het Vroege Vogelbos grazen. Gezamenlijk spannen ze zich al vanaf 2014 in om van deze wol mooie eindproducten te maken voor zichzelf, voor de verkoop of voor bijzondere projecten. In een voormalige schaapskooi is een ‘Wolfabriek’ gemaakt waarin de Wolunie kleine hoeveelheden wol zelf kan verwerken. Grotere hoeveelheden worden gekaard en gesponnen door kleinschalige bedrijven, bij voorkeur in Nederland.

Jaarlijks wordt een jonge ontwerper uitgenodigd om een designproduct te ontwerpen. Voor de Floriade was dat Kasper Jongejan, modeontwerper en beeldend kunstenaar uit Almere. Hij ontwierp een Almeerse Visserstrui waarvan in samenwerking met de Almeerse Wolunie en het Knitwear Lab een eerste exemplaar is gemaakt. Inmiddels is er op de website een gratis patroon beschikbaar zodat deze trui met vanzelfsprekend Almeerse garens overal in het land gebreid en gedragen kan worden. | www.almeersewolunie.nl

Ook Pleed is begonnen als lokaal initiatief. In 2020 hebben de initiatiefnemers de wol van de Leeuwarder kudde gered. Met 150 vrijwilligers werd hun vacht omgetoverd tot 80 warme dekens.

Een jaar later werd onderzoek gedaan naar de kleur blauw van de 18e-eeuwse Friese wolkammer Eise Eisinga. De leden kweekten hiervoor in de eigen tuinen de verfplant wede en kleurden hiermee wol volgens de bewaard gebleven recepten van Eisinga, die een groot wolbedrijf had.

En dit jaar stond in het teken van een grote expositie in het Fries Landbouwmuseum in Leeuwarden die de schoonheid van wol in oude en nieuwe objecten laat zien.

Nieuwe wolketen

De presentatie tijdens Dutch Design Week stond vooral in het teken van de pracht van wol en het wolambacht. Dit oude ambacht dreigt namelijk uit te sterven. Een van de vrijwilligers legt uit: “Een ambacht leeft zolang de kennis leeft in mensen die het door kunnen geven. Zo is het ook met het wolambacht. Wie niet weet wat hij met wol kan doen zal het materiaal waarschijnlijk links laten liggen. Wol vers van het schaap voelt vet aan je handen, het ruikt enorm naar schaap, zit vol met stro of andere ongerechtigheden. Maar wol die is gewassen, gekaard, gekamd, gesponnen, getwijnd, gevilt, geweven of gebreid is onherkenbaar. Het is van een onaantrekkelijke bult vezels veranderd in een prachtig wollen textiel waar je nog van alles mee kunt doen.”

Pleed hoopt komend jaar duizend wolredders te vinden die het wolambacht op wat voor manier dan ook nieuw leven willen inblazen. Ook willen ze ervoor zorgen dat de wol van Nederlandse schapen niet wordt weggegooid of als afvalproduct naar andere landen gaat, maar dat het in plaats daarvan wordt gebruikt in nieuwe toepassingen als huizenbouw, isolatie en interieurontwerp. “Door nieuwe wolwerkers op te leiden, geven we het wolambacht nieuw leven en hernieuwde waardering en introduceren we het bij jongere doelgroepen. Door boeren, wolwerkers en ontwerpers te verbinden bouwen we een nieuwe wolketen voor een duurzame toekomst.”

Experimenteren

Een van die wolredders zal zeker Christien Meindertsma zijn. In Rotterdam houden 2.500 schapen het gras kort, goed voor 5.000 kilo wol per jaar. De Rotterdamse kunstenaar en ontwerper onderzocht de kwaliteit van deze Rotterdamse wol. Wat een waardeloze berg restmateriaal leek, bleek een schatkist vol innovatieve verrassingen en waardevol materiaal. Niet alleen voor de warme trui of winterse muts, maar juist ook voor interieur-, bouw- en zelfs de muziekindustrie. Met de resultaten van haar onderzoek opent Meindertsma deuren naar innovatieve technieken en toepassingen die eerst onmogelijk leken. Meindertsma: ‘Het was best een gok om eigenaar te worden van deze enorme berg wol en te experimenteren. Maar ik had een goed voorgevoel. En veel zin in de uitdaging.  Ik ben blij verrast dat er zo’n gevarieerdheid is aan uitkomsten. En met de nieuwe productietechniek die we ontwikkelden.”

Ook de gemeente Rotterdam is blij met de resultaten.  “Christiens nieuwe techniek biedt grote kansen. Niet alleen om wol heel hoogwaardig toe te passen maar ook om gebruik van bijvoorbeeld schuimrubber te voorkomen. Hoe mooi zou het zijn als deze innovatie helpt lokale wol ín Rotterdam te verwerken en het gebruik van fossiele grondstoffen vermijden.”

Het Hollands Wol Collectief zit op dezelfde lijn. Het collectief is in november 2021 opgericht door Industrieel Product Ontwerpers Janne en Mirthe om de wolketen in Nederland weer op te bouwen. Ze vormden hun bedrijf rondom de oplossing van het woloverschot: het afstemmen van de grote verscheidenheid aan beschikbare wol op de groeiende vraag naar biobased materialen. Impact maken door groot te denken: hun eerste pilot resulteerde in de verwerking van 10.000 kg Hollandse wol tot vilten basismateriaal.

Ideale toepassing

Op Dutch Design Week was een presentatie van de mogelijkheden te zien. In een fraaie houten kast stonden overzichtelijk diverse voorwerpen van Hollandse wol gepresenteerd: van laptophoes tot isolatiemateriaal. Elk element van de installatie was duidelijk met liefde en zorg gemaakt en lokaal en duurzaam verwerkt: de kast zelf bleek gemaakt van een oude eiken vloer en zorgvuldig verwerkt tot een meubel. De tentoongestelde wollen producten tonen de veelzijdigheid van wol en werden gemaakt in samenwerking met partners in de interieurbranche. Van hoogwaardige producten (kleding, interieurproducten) op de hogere planken tot wolisolatie en kunstmest op de laagste plank. Elke wolsoort heeft een toepassing, de mogelijkheden zijn eindeloos.

Klaar voor de verkoop is het echter nog allemaal niet. Het HWC verzorgt het proces van de inkoop van geschoren wol tot en met de productie van wollen halffabricaten zoals vilt. Zij zetten samenwerkingen met ontwerpers en fabrikanten op waarmee ze de hoogwaardige producten in de interieurbranche op de markt brengen. Uniek in hun aanpak is dat ze uitgaan van de grondstof en de daarbij behorende keten: elke wolsoort heeft een ideale toepassing zodat er geen wol verloren gaat.
Het vertellen van het verhaal van de Nieuwe Weg van Wol is een belangrijk onderdeel van het Hollands Wol Collectief: om aan een nieuwe economie te bouwen heb je partners nodig. Vanaf het begin hebben ze daarom een netwerk opgebouwd van leveranciers, boeren, wolexperts, fabrikanten, ecologen, ambassadeurs, en meer. Ze roepen iedereen op om samen met hen de circulaire economie in praktijk te brengen. Een voorbeeld dat navolging verdient.