Sofie Dhondt studeerde zang, piano en pedagogiek aan verschillende conservatoria en noemt zichzelf ‘een muzisch manusje van alles’. Thuis in veel stijlen werd ze als zangeres vooral bekend met spraakmakende optredens in The Voice van Vlaanderen. Maar ook werkte ze, geëngageerd, als zangcoach en dirigent bij Let’s Go Urban, een organisatie geïnitieerd door de Vlaamse politica Sihame El Kaouakibi, om ‘het beste in jongeren naar boven te halen’.

Nu doet ze, alweer vier jaar, in wezen hetzelfde als muziektherapeute in de Appeltuin, de leer- en ontspanningsruimte van het KidZ Health Castle, waar kinderen worden bijgestaan door een multidisciplinair team van artsen, verpleegkundigen, leerkrachten en opvoeders. Het werk lijkt haar op het lijf geschreven. Sofie: ‘Als vrijwilliger kwam ik al langer in de Appeltuin om muziek te maken en het is belangrijk voor mij om creatief bezig te zijn, maar niet vrijblijvend. Een kind met z’n problemen als muze is betekenisvol voor mij. Ik wil iets wezenlijks doen, geen half werk. Een kind inspireren en vuur geven ondanks alle problemen, is mooi en het is een wisselwerking, want je raakt er zelf ook door geïnspireerd.’

Sharmila Madhvani heeft een eigen praktijk als psychologe in Antwerpen en werkt ook met gedetineerden bij justitie. Als ‘verstokte boekenwurm en levensgenieter, gek op andere mensen, om van te houden en om naar te kijken’ geniet ze van improvisatietoneel en in 2013 won ze met haar roman Adem de LaVita Publishing Debuutprijs 2013. Onlangs voltooide ze een tweede boek.

Focus

De eerste lockdown, dit voorjaar, leek het moment waarop Sofie en Sharmila hadden gewacht om hun ervaringen met verschillende therapieën bij elkaar te leggen. Sofie: ‘Uit veel onderzoeken komt steeds weer naar voren dat je lichaam en geest, lijf en hoofd niet los van elkaar kunt zien, maar in de praktijk van de zorg is het vaak niet haalbaar om consequent vanuit een integrale visie te werken.’ In het Universitair Ziekenhuis in Brussel is er veel geïnvesteerd om dat juist wèl te doen. ‘De integrale zorg is daar een belangrijke focus vanuit het idee dat kinderen van hun ziekenhuisopname meer zouden moeten kunnen meenemen dan alleen het genezen van de vaak lichamelijke aandoening waarmee ze binnenkomen.’

Vanuit die integrale visie wordt gewerkt met het biopsychosociaal model, waarin naast aandacht voor biomedische aspecten, ook psychologische en sociale factoren, bepalend voor ziekte en het

genezingsproces, worden meegenomen. Sofie: ‘Ja, dat is wel uniek in Brussel en bij alle kinderen die binnenkomen voor een opname langer dan twee dagen, wordt er ook gekeken naar de psychologische en sociale context. We kijken dus verder dan een gebroken arm en we bieden de kinderen een structuur, eigenlijk net zoals ze thuis gewend zijn, met naar school gaan, een hobby doen, regelmatig eten, op een bepaald uur gaan slapen enzovoort. Kinderen hebben vanuit zichzelf de kracht om niet dualistisch te denken in ziek zijn of gezond. Ze zijn veel veerkrachtiger dan dat: zelfs in zeer moeilijke omstandigheden kunnen zij met een klein schouderklopje verder dromen over alles wat ze willen verwezenlijken. Om hen uit te dagen en te bestendigen in die veerkracht is het goed om de structuur van het dagdagelijkse leven ook in het ziekenhuis aan te bieden. Zo wordt de kloof tussen ziekenhuis en thuis ook in de praktijk veel kleiner gemaakt. Dit maakt een opname minder saai en geeft ze minder het gevoel gevangen te zitten tussen ziekenhuismuren.’

Toen ik de hoofdrol kreeg in een filmpje voor de strijd tegen kanker, en we op het einde van de draaidag ’s avonds met alle spelers rond het kampvuur zaten… dat was de eerste keer sinds mijn eetstoornis dat ik wist dat het wel kon, opnieuw gelukkig zijn.

Yana

Sofie verzamelde de liedjes die ze in het ziekenhuis maakte samen met de kinderen, allemaal zo tussen 9 en 16 jaar, liedjes over hun problemen, lichamelijk, psychologische of sociaal. Sofie: ‘Een liedje maken over iets wat je niet aan je ouders kon vertellen, of over dat je het niet op een rijtje krijgt voor jezelf, kan helpen. Zo je ziel blootleggen, dat is moedig, iets om trots op te zijn en ik vond dat hun verhalen gehoord mochten worden.’

Helpende gesprekken

In New York ging Brandon Stanton met zijn camera de straat op. Hij had een plan, tienduizend stadsgenoten portretteren, maar gaandeweg noteerde hij in Humans of New York ook met zijn pen hun verhalen. Sharmila: ‘Ik vond dat heel intrigerend. Achter elk gezicht schuilt een verhaal, vaak over veerkracht. Met dat idee wilde ik in België iets doen.’ Ondertussen werkte ze al met de narratieve therapie, ontwikkeld door Michael White, een therapie gericht op kwaliteit, vaardigheden en waarden, ontdekt en uitgesproken in helpende gesprekken. Sharmila en Sofie volgden een cursus narratieve therapie en ze ontdekten dat veel van wat ze in hun eigen praktijk al deden volledig overeenkwam met die therapie. Sharmila: ’Toch was het goed om die methodiek beter te leren kennen. Dat inspireerde ons wel om op die lijn verder te gaan en we ontdekten dat je verhalen nog meer kunt verrijken met creatieve elementen.’

Tunnel

En zo begonnen de puzzelstukjes in elkaar te vallen, maar hoe werkt het nu in de praktijk met de kinderen en de narratieve therapie?

Sharmila: ‘Als je je niet goed voelt heb je de neiging om in een tunnel te gaan. Mensen wonen als het ware alleen nog in hun probleem, vereenzelvigen zich ermee. Hun levensverhaal wordt smal en dun, het is nog maar een klein stukje van de altijd rijkere en complexe realiteit, maar de tunnel ontneemt ze het zicht daarop.’

Met heel open vragen proberen ze de kinderen los te maken uit hun probleem. Sharmila: ‘het vragenlijntje dat ik afliep met de kinderen ging zo in de trant van: wat zou je doen als je de lotto zou winnen of stel, je kon toveren!’ Sofie: ‘Een mooi voorbeeld is een meisje met veel klachten, buikpijn, hoofdpijn. Ze glipte tussen de mazen van de diagnoses door en bleef maar rondfladderen in het ziekenhuis. Door oprecht interesse te tonen in wie ze écht was buiten die pijnklachten en haar te bekrachtigen in haar veelzijdigheid, groeide haar vertrouwen. Van hieruit was het makkelijker voor haar om ook open te zijn over moeilijke aspecten. Zo bekende ze last te hebben van een lang verborgen gehouden verslaving aan een sterke pijnstiller. De afkickverschijnselen verklaarden al haar klachten. Zonder het vertrouwen in zichzelf en in het team, had ze dat nooit aan de dokters of aan haar ouders durven zeggen. Nu is ze klachtenvrij. Hoe gaat het jou, hoe voel je je? Met oprechte vragen, gesteld met empathie en belangstelling, en vooral niet vragen naar de buikpijn, kom je meer aan de weet, en het kind ook over zichzelf.’

Heel concreet gaat het erom ervaringen in verband te brengen met vaardigheden. Sharmila: ‘Niemand ondergaat iets zo maar en zelfs in de meest passieve reactie zit altijd een strategie besloten om met iets moeilijks om te gaan. In al die strategieën zitten vaardigheden, die je kunt gebruiken om tot iets constructiefs te komen. Zolang je maar vraagt en uitdaagt. Bij kinderen is dat niet zo moeilijk. Ze hebben een open geest en met minimale inspiratie kan het heel snel groeien, dat is fijn en dankbaar. Bij volwassenen moet je vaak wat langer weken om het los te krijgen.’ Ze lacht.

Er is eigenlijk ook iets met mijn longen, soms adem ik moeilijk. En mijn heup is soort van stuk. Als ze breekt, wordt het een nepheup. Maar als het voor je gezondheid is, moet je het gewoon doen. Dat is eigenlijk wat ik aan mensen wil zeggen. En ik wil ook zeggen: als je niet doorzet, kom je nergens.

Rama

Zwarte hond

De volgende stap in de therapie is het externaliseren, het buiten jezelf plaatsen van het probleem. Sharmila: ‘I had a black dog, his name was depression, is een heel mooi filmpje op YouTube, dat precies laat zien waar het hier over gaat. Iemand zegt niet: “ik ben depressief”, nee, hij noemt zijn depressie een zwarte hond, soms groot, soms klein, die hem overal volgt. Door dat zo te beschrijven – en dat probeer ik in mijn therapie ook altijd – wordt het veel minder akelig en confronterend. Met die hond kun je afspraken maken of onderhandelen. En dat werkt heel goed, je valt niet meer samen met het probleem. Mensen gebruiken veel metaforen, de een noemt het een hond, de ander een wolf, een onweerswolk of een grote grijze modderpoel.’ Sofie: ‘Uiteindelijk is het een confrontatie met jezelf:  Ik mag al die problemen tegenkomen, maar ik ben ook een goede tekenaar, ik heb muzikale dromen, er is nog zoveel meer in mijn leven.’

En er zijn nog meer mooie effecten van deze therapie. Sharmila: ‘Ja, zo’n hond is troostender dan een rapport van een psycholoog. Bovendien komt er een besef dat er nog veel meer mensen zijn met zo’n hond. Je bent niet de enige, dat overbrugt de eenzaamheid en mensen zijn gemakkelijker geneigd om weer verbinding met hun omgeving te zoeken. Maar misschien nog belangrijker is dat als je mensen laat vertellen over hun beelden, dan wordt de patiënt een deskundige, een expert, die aan zijn therapeut kan uitleggen hoe het zit. Dat vergroot de veerkracht en de patiënt – die, serieus genomen, graag zal willen uitleggen hoe het zit – gaat dus meer vertellen. De rollen zijn even omgedraaid.’

Woord en beeld

Met die metaforen zijn we al dicht bij de vorm waarin de verhalen van de kinderen uit Stories uiteindelijk de wereld in gaan. Sofie: ‘Beelden zijn voor de therapie heel bruikbaar, maar ook om er kunstzinnig iets mee te doen.’

De vormgeving ontstond vanuit de inhoud. Sharmila maakte uit haar gesprekken met de kinderen mooie poëtische teksten die in een boxje op aparte kaarten, in het Nederlands, Frans en Engels, worden gecombineerd met collages van foto’s. Sofie: ‘Voor jongeren zijn foto’s het medium bij uitstek. Tom Vansteenkiste, een vriend die promoveert op foto-vision, een therapie die mensen behandelt aan de hand van foto’s, heeft ons geholpen.’ Ook grafisch vormgever, Christophe Eeckhout speelde een belangrijke rol. Hij maakte met de foto’s van de kinderen mooie collages. Christophe: ‘Ik twijfelde geen moment toen Sofie mij vroeg om mee te werken aan hun project. Kinderjaren zouden vervuld moeten zijn met liefde, geluk, plezier zonder zorgen. Helaas is dat maar al te vaak niet het geval. Door dit project ben ik daar nog bewuster van geworden en dat is iets waar we allemaal eens bij stil moeten staan.’

Muziek

Tenslotte is er in het doosje, bijna verstopt in een uitsparing naast de kaarten, een stickje met daarop de liedjes. Sofie: ‘Ik wist al heel snel dat ik ze niet allemaal zelf zou gaan zingen. Dat zou niet passen met zulke verschillende songs die gaan van pop en rock, via kleinkunst en zelfs Vlaamse stampers tot aan zwaar elektronische muziek. Met elk kind was het scheppingsproces ook anders. Heel mooi vond ik het toen een meisje dat vaak last heeft van ADHD zomaar een lijn speelde op de gitaar, terwijl ze nooit heeft geleerd dat instrument te bespelen. Dat muzikale motief hebben we in een loop gezet, en gebruikt in haar lied als een constante herhaling, als illustratie van haar moeite met stil zitten en hoe triest ze daarvan werd. De producer, Joes Brands heeft met zijn arrangementen dat soort elementen nog eens heel mooi onderstreept. Joes heeft ook  veel ervaring in het werken met kinderen en hij heeft zijn arrangementen ook gebaseerd op het karakter en de muzieksmaak van de kinderen.’

Sofie zong uiteindelijk één song zelf en voor de anderen vroeg ze zangers die wel op de een of andere manier iets gemeenschappelijks hebben met het lied dat ze zingen: Frederik Sioen, Jaouad Alloul, Monique Harcum, Ibernice MacBean, Chantal Kashala, Mathieu Engels, Julie Daems, Elke Bruyneel, Dimitri Vantomme en Karen Melis. Iedereen werkte in de coronatijd belangeloos mee, ook de muzikanten die hebben gespeeld: Laurent Mercier (drums), Bo Waterschoot (bas), Lorenzo Di Maio (gitaar), Jan Wagemans (keys), Johan Coen (trompet), Hans Verheyen (sax) en Nele Paelinck (viool, accordeon), allemaal uit de jazz-scène en Joyce Kuipers (cello) een klassiek geschoolde muzikante.

Woorden maken me even blij als Kerstmis. En omdat ik veel lees, kan ik mijn woordenschat uitbreiden. Op dit ogenblik zijn mijn favoriete woorden ‘clandestien’, en ‘paradigma’.

En yoga. Ik hou ook van yoga. Hoe je langzaamaan meer kunt.

Elise

Inspiratie

En hoe gaat het nu verder? Sofie: ‘Ik wilde graag een concreet resultaat van het werk in de Appeltuin tonen aan zoveel mensen en organisaties die het KidZ Health Castle steunen en mogelijk maken.’

Ook Yvan Vandenplas, hoofd van het KidZ Health Castle, stond heel positief tegenover Stories. Sofie: ‘Hij is ook een voorvechter van een brede zorg met een multidisciplinaire aanpak en gebruikt het biopsychosociaal model ook in zijn lessen als professor op de universiteit. Het zou mooi zijn als ons project voor hulpverleners en artsen een inspiratie zou kunnen zijn om onze creatieve en narratieve benadering eens te verkennen. Ik hoop dat het ook een steun kan zijn voor zoveel anderen, kinderen én volwassenen en hun omgeving, om te zien wat deze kinderen hebben doorgemaakt en met hoeveel veerkracht ze dat hebben verwerkt. De echte helden van het project zijn daarom Nikki, Robin, Elise, Lisa, Marie, Yana, Rama, Larissa, Tiyoka, Jitske, Lilla en ook Levy die voor altijd in onze herinnering zal zijn.’

Er zijn nog plannen voor de toekomst? Sharmila: ‘Het project heeft in de eerste plaats de kinderen, maar ook alle betrokkenen veel positiefs gebracht. Er is nu een website, kidzstories.be, waar mensen het boxje kunnen bestellen. Er komt aandacht in de media. Met de in Vlaanderen heel bekende Rode Neuzen Dag, op 4 december, een dag die draait om de weerbaarheid van jongeren, staat ons project ook op de agenda. Tenslotte zijn we aan het denken over een theatervoorstelling rondom deze thematiek, of lezingen die we combineren met creatieve vormen. We zijn er nog lang niet klaar mee.’