Die documentaire is niet zo best, tamelijk eenzijdig, niet oplossingsgericht en weinig wetenschappelijk onderbouwd. Ooit maakte VPRO Tegenlicht baanbrekende en spraakmakende documentaires, maar die tijd ligt helaas ver achter ons.

De boodschap komt dan wel niet echt over, maar is niet minder belangrijk: kritieke metalen gaan een sleutelrol spelen in de wereldwijde energietransitie. Er zijn zo’n 30 van die zeldzame metalen, zoals lithium, dysprosium, neodymium, indium, praseodymium, kobalt, koper en nikkel. Die zitten in zonnepanelen, windmolens, accu’s, mobieltjes, laptops, etc. en om de klimaatdoelen te halen hebben we nog veel meer van die metalen nodig. Voor sommige zeldzame metalen zoals lithium zelfs tientallen keren meer, met forse prijsstijgingen als gevolg.

Ongelijk verdeeld

Zeldzame metalen zijn niet zozeer schaars, maar ongelijk over de wereld verdeeld (China, Afrika en Zuid-Amerika hebben er veel) en de winning ervan gaat gepaard met problemen vanwege milieuschade, mensenrechtenschending en geopolitieke afhankelijkheid. China heeft vrijwel de gehele productielijn in handen en gaat dit ontegenzeglijk een keer gebruiken als geopolitiek wapen. Ook al zijn er de laatste jaren hoopgevende vondsten gedaan in Europa, Amerika en Australië, we krijgen in de toekomst hoe dan ook problemen met lithium, neodymium, dysprosium, koper, platina, kobalt, nikkel en aluminium.

Verspilling

In feite gaat het om de grondstoffentransitie: we verspillen nu 90% van onze grondstoffen en dat wordt domweg te kostbaar, dus zullen we onze grondstoffen moeten gaan hergebruiken. Uiteraard ook recyclen, maar dat leidt tot waardenderving en kost veel energie. Grondstoffen eindeloos hergebruiken betekent een ware omwenteling: minder grondstoffen gebruiken, anders ontwerpen (zonder afval), producten hergebruiken, grondstoffen hergebruiken en energie terugwinnen uit grondstoffen. Dat is de circulaire economie die nu nog maar 7% is van de reële economie, dat kost dus nog decennia om dit verder uit te bouwen.

Kwetsbaar Europa

Tot die tijd zullen we moeten roeien met de riemen die we hebben. Elke wereldmacht streeft naar strategische autonomie wat betreft energie en grondstoffen, maar Europa is hierin het kwetsbaarst. Europa is veel te lang naïef geweest over de grondstoffenafhankelijkheid van China. Het is dus onvermijdelijk dat Europa zelf zeldzame metalen gaat delven (staat echter haaks op de milieuwetgeving), en erin gaat handelen met geopolitiek gevoelige landen in Afrika. Dat vergt strategisch beleid, en dat staat nog in de kinderschoenen: het ontbreekt nog aan harde, afrekenbare doelen en instrumenten.

Het wordt dus hoog tijd dat grondstoffenbeleid prioriteit krijgt in Europa, maar ook in Nederland.