Vertel eens iets over je werk…

Ik werk vanuit een eigen praktijk, maar wel in een groep therapeuten, allemaal bezig met PRI, ontwikkeld door de Nederlandse psychologe Ingeborg Bosch, die twintig jaar geleden De Herontdekking van het ware zelf, haar eerste boek schreef over PRI. Ondertussen werken we binnen PRI met een expertiseteam, specifiek gericht op eetstoornissen.

Naast psychologe ben je ook ervaringsdeskundige…

Ja, ik ontwikkelde zelf anorexia rond mijn 17de.  In die tijd was men daar nog niet zo bekend mee dus na enkele jaren was ik al uitbehandeld. Maar de eetstoornis beheerste nog steeds mijn doen en laten en dus mijn leven. Toen ik psychologie ging studeren en leerde over gedrag, begon ik te begrijpen waar ik aan leed, al bleef veel onduidelijk. Gelukkig kon ik mezelf wel uit de dwang om niet te eten bevrijden.   

Hoe valt het dan precies te begrijpen, anorexia?

Ik heb het zelf eigenlijk pas echt begrepen door mijn werk met PRI. Daarvoor wist ik helemaal niet waarom ik niet wilde eten. Ik vond het ragdun zijn helemaal niet mooi. Ik voelde me ook schuldig. Dat hoor je veel, schuldgevoel. Het lijkt immers toch alsof je niet wil eten in plaats van dat je niet kunt eten. Er werd ook gezegd dat het was om aandacht te krijgen terwijl ik eigenlijk net het liefste wou verdwijnen. Dat is het eigenlijk: echt willen verdwijnen, niets mogen voelen of nodig mogen hebben.   

Veel schuldgevoel…

Ja. Veel mensen begrijpen het niet dus komt er vaak “eet die boterham nou”. Zoveel boosheid, zoveel onbegrip en dat is ergens logisch maar tegen iemand die depressief is, zeg je toch ook niet “de zon schijnt, wees eens vrolijk”? Als de eetstoornis je denken overneemt, zie je geen uitweg meer. PRI maakt inzichtelijk dat je niet kunt eten en verontschuldigt daarmee de mensen die eraan lijden. Zoiets verdient geen straf.

Wordt er gestraft?

Ja. Terwijl de eetstoornis je in je hoofd je al dwangmatig zeer veel regels oplegt, is er een behandelingsbeleid dat je ook nog eens vele regels gaat opleggen. Het is gangbaar in de behandeling om te straffen als je deze regels niet opvolgt. Je mag dan bijvoorbeeld een halve dag niet naar de WC, je wordt gedwongen tot sondevoeding, er is laatst zelfs een meisje gewoon in haar gezicht geslagen. Voor het wegnemen van dwang, wat een eetstoornis immers is, wordt eigenlijk meer dwang gehanteerd. Dat terwijl je snapt dat je moet eten om in leven te blijven maar je kunt het gewoon niet. Onvoorstelbaar voor wie geen anorexia heeft! Er is onmacht, schuldgevoel… Je voelt je alleen en bezwaard. Je hoofd stopt niet meer met aan eten of calorieën te denken. Ja, dàt is echt een hel.

Wanneer beschouw je iemand eigenlijk als genezen?

In de klinieken wordt een gezonde Body Mass Index (BMI) gezien als herstel. Wij zien echter dat wanneer mensen dat BMI halen, ze soms zeer somber zijn of zichzelf beschadigen. Voor ons is herstel echt vrij zijn, vrij om te eten, vrij zijn in gewicht, vrij van deze gedachtes, vrij van somberheid of dwang. Gewoon weer met een gezond en positief zelfbeeld in het leven staan. Dat is een veel bredere definitie van herstel.

En dat is haalbaar?

Ja. Met deze traumatherapie pak je het onderliggende probleem aan. Daardoor vallen de symptomen weg, of die dan anorexia, zelfbeschadiging, verslaving of somberheid zijn.

Vanuit PRI draait anorexia dus om onderliggende problemen. Is er dan geen correlatie met het dominante schoonheidsideaal?

Natuurlijk kan dat dit ideaalbeeld wel gedachtes als ‘mijn lichaam is niet ok’ wel triggeren. In PRI noemen we dat symboolwerking. Maar bij alle meisjes zat onder die trigger al iets van al bestaande angst, onzekerheid of dwang.

Wat is Past Reality Integration nu in grote lijnen?

In essentie gaat PRI er van uit dat, wat onze problemen in het nu ook zijn, er altijd een trauma onder ligt. Een trauma waarvan we ons niet bewust zijn. We zien het heden door de bril van ons verleden. We voelen ons als het ware gegijzeld door het huidige probleem terwijl daar eigenlijk iets ouds onder zit. Als je die oude pijn opspoort, vallen de symptomen weg. Dat is de essentie in een notendop.

Lees hier ook het artikel over trauma helen.

Werkt PRI snel?
Hoe jong mensen ook zijn, ze snappen al gauw het idee van oude pijn onder huidige problemen. Ze voelen immers dat die zelfhaat niet is wie ze zijn en dat het niet-eten iets anders afdekt. Dat besef maakt sowieso een wereld van verschil. Vaak zien mensen de eetstoornis als een groot deel van zichzelf, terwijl wij zeggen dat het slechts een afweermechanisme is om de oude pijn niet te hoeven voelen. Zo zijn er verschillende afweermechanismes: de een stopt met eten, anderen worden boos, krijgen migraine of worden depressief. Dat besef werkt heel ontschuldigend. Hoe je een oud verdriet toedekt, valt niet samen met wie je bent. Daardoor kan je inzien dat het ook niet jouw schuld is. Zo’n denkwijze is heel empowerend, want je wordt je er meteen ook van bewust dat je er iets aan kunt doen. Zo zie je mensen na één of twee sessies al opnieuw voedsel of vocht tot zich nemen, zelfs wanneer ze een laag BMI hebben of elders ‘uitbehandeld’ zijn.

PRI is met andere woorden bewust leven, weten welke emoties onder jouw afweermechanismes zitten…
Ja. Stel bijvoorbeeld dat ik boos word op mijn kind of op mijn partner, dan realiseer ik mij dat iets mij heeft getriggerd, mij heeft geraakt in oude pijn. Meisjes met anorexia gaan door die realisatie begrijpen dat ze reageren met ‘niet eten’ en gaan zoeken naar wat hen geraakt heeft.

Hoe oud is oude pijn?

Je kan op elk moment in je leven een trauma meemaken en pijn hebben, maar de echte oude pijn, dat is iets uit de jongere jaren. Die pijn zit in het emotionele brein opgeslagen. Daar word je geraakt zonder bewuste herinneringen. Heel vaak denken mensen dat het dan wel misbruik of geweld moet zijn, maar dat hoeft zeker niet. In mijn geval was dat bijvoorbeeld het doktersadvies dat het goed was voor ouders om baby’s te laten huilen, hen niet verwennen en niet op te pakken. Mijn ouders hebben dat zeer consequent nagevolgd, denkend dat dat goed was. Het gaat dus niet om iemand de schuld geven, ouders doen niet bewust foute dingen, je kan een baby gewoon niet in alle gevallen geven wat ze nodig heeft.

En dan kom je daar bij die oude pijn…

De oude pijn zit dus in je lichaam opgeslagen en komt omhoog wanneer er een heel specifiek detail is waargenomen in de huidige situatie. Dat noemen we een symbool. We gaan vervolgens terug naar die situatie, je bent dan even geraakt, je voelt wat verdriet terwijl je steeds contact houdt met de realiteit van nu. Je weet het is 2020 en je weet dat deze pijn ergens thuishoort veel eerder in je leven. Nadat je het gevoeld hebt kan je het gevoel ook weer laten gaan.

Is het omgaan met die oude pijn hetzelfde voor jongeren als voor volwassenen?

Vaak kunnen jongeren dat makkelijker. Volwassenen vinden het spannender en kunnen net minder in contact staan met hun lijf. Afweermechanismen, zijn dan ook sterker  geconditioneerd. Je weet niet beter dan te denken ‘zo ben ik nou eenmaal’. Maar gelukkig kan PRI ook veel doen voor volwassenen, als die zich openstellen.

Het mechanisme is bij iedereen hetzelfde, geldt dat dan ook voor de therapiemethode?

Ja de manier waarop we werken met afweermechanismen en oude pijn is in grote lijnen hetzelfde, of het nu gaat om depressie, burn-out of anorexia. Bij ondergewicht heb je wel medische begeleiding nodig en werk je het best in een team met een huisarts, een kinderarts of een diëtist. We werken complementair samen en in die zin zit er zeker specialisme op de problematiek.

Dus geen voorwaarden om met deze therapie van start te kunnen gaan…

Nee. Soms zijn de meisjes wilsonbekwaam verklaard of vinden behandelaars hun problematiek te complex. Dat is echt afschuwelijk. Dan kan het bij ons wel nog. Ook met een zwaar ondergewicht snappen deze meisjes de grote empathie en de liefdevolle houding binnen PRI meteen. Heel vaak hebben ze zelf al aangevoeld dat het niet om dat eten ging. Omdat dwang bijvoorbeeld averechts werkt. Zolang er de wil is en de bereidheid om iets te doen kan het echt, ook bij meisjes die uitbehandeld leken.

Als ik het goed begrijp, geef je in relatief weinig sessies mensen een soort tool mee waarmee ze aan de slag kunnen in hun leven…

Exact. Dat maakt het zo fijn. Veel mensen zijn al meerdere keren teruggevallen in hun ziekteverloop. Met PRI hebben ze het vertrouwen dat, als er ooit iets gebeurt wat symbolisch wordt en daardoor het niet-eten of overeten opnieuw activeert, ze een tool hebben om alleen of samen met hun omgeving te gebruiken.

Wat kan een omgeving dan betekenen voor iemand met een eetstoornis?

Het belangrijkste wat een omgeving kan doen, is de persoon met een eetstoornis ontschuldigen. Als je kind kanker heeft en ziek is van de bestraling, word je ook niet boos als het niet kan eten. Er is meer empathie nodig. Hoe moeilijk ook! Je kijkt als naaste soms de dood in de ogen, dus ik snap de wanhoop. Toch moet je blijven ontschuldigen en hoop geven. Er is een uitweg! De wilskracht die je hebt om je in de ziekte tegen jezelf te keren, kan je ook weer aanwenden om eruit te komen. Meisjes met anorexia zijn over het algemeen heel gevoelig, slim en sterk, dus als ze dat weten om te buigen dan is het snel heel ontroerend en vooral hoopgevend wat je ziet.

Even actueel: hebben de corona maatregelen implicaties op jouw patiënten?

Dat zien we wel. Dat meisjes bijvoorbeeld net op het punt stonden om hun wereldje weer groter te maken, uit eten durfden te gaan bijvoorbeeld, en dat ze dan tegengehouden werden door corona maatregelen. Behandelingen vallen uit of zijn online. Sommige mensen vinden online sessies moeilijker om contact te maken. Het mooie is wel dat veel patiënten nu zeggen dat net datgene waar de wereld tegenaan loopt zeer gelijkaardig is als wat ze in hun behandeling ervaren. Daardoor is er soms wel iets van herkenning en erkenning gekomen.

Is PRI te gebruiken tegen de angst in coronatijden?

Absoluut. Deze situatie kan een afweer activeren waardoor je nog angstiger of bozer bent dan je wil zijn. We zijn daarom met een hulplijn gestart. Mensen met angsten, eenzaamheid, somberheid, slachtoffers van geweld of irritaties, mensen met een verslaving… ze kunnen een mail sturen en op die manier laagdrempelig contact zoeken. Je wordt dan opgebeld en kunt een gratis gesprek krijgen om te kijken wat jou kan helpen.

Kan je vanuit PRI een tip geven om anders naar de lock-down te kijken?

Het is bij corona niet anders dan bij andere dingen: als een situatie symbolisch wordt, wanneer ingesleten afweren worden geactiveerd, is er dus iets ouds geraakt. Voel je je tegengehouden? Geremd? Alleen? Die oude pijn maakt dat je deze situatie onnodig belastend ervaart. Het maakt  een groot verschil als je die oude lading eraf kan halen, dat komt je immuunsysteem ook weer ten goede. Stress en afweer zijn immers erg belastend voor dat systeem. 

Bewust leven creëert een ontvankelijkheid voor elkaar en voor de wereld?

Je komt meer in verbinding met wie je echt bent én met anderen. Compassie voor jezelf zorgt voor compassie voor de ander. Je wordt je bewuster van hoe je leeft, van wat je eet, van wat gezond is, waar jij je goed bij voelt omdat het je lichaam energie en kracht geeft. Vanuit die verbinding kan je beter beslissen wat je wel of niet doet naar de anderen en naar de wereld. Het is een bewustzijnsvergroting. Je wordt je bewuster van alles, of het nu gaat om wat je koopt, wat je doet, alles gaat daarin mee. Alles is verbonden en deze verschuiving zien we niet alleen bij de mensen die we behandelen met PRI maar ook bij hun nabije omgeving ontstaan.