De Nederlandse overheid heeft de ambitie om de gebouwde omgeving in 2050 aardgasvrij en klimaatneutraal te maken. Dit is nodig om de afspraken uit het Parijse klimaatakkoord te behalen. Daarin hebben bijna tweehonderd landen uit de hele wereld afgesproken om de wereldwijde opwarming van de aarde tegen te gaan. Dit betekent onder andere dat de uitstoot van broeikasgas CO2 in ons land flink moet worden verminderd. De gebouwde omgeving is verantwoordelijk voor ongeveer een derde van de totale CO2-uitstoot.

Om de klimaatdoelstellingen te halen, zijn gemeenten druk bezig om wijken van het gas af te halen. Nieuwbouw wordt al standaard niet meer op het aardgasnet aangesloten. Woningen en andere gebouwen worden straks verwarmd met bijvoorbeeld warmtepompen of stadsverwarming. Groene stroom krijgen we van onder andere windmolens en zonnecollectoren. 

Het jaar 2050 klinkt nog ver weg, maar er wordt op allerlei plekken in ons land al volop gewerkt aan aardgasvrije en klimaatneutrale woningen, kantoren en andere gebouwen. Drie landmarks uit Amsterdam beloven een voorbeeld voor de toekomstige gebouwde omgeving in Nederland te worden.

1. Pontsteiger: verwarming en koeling uit het IJ

Aan de rand van het IJ, in de klimaatneutrale wijk Houthaven, torent de bijzondere gevel van het negentig meter hoge Pontsteigergebouw boven de stad uit. In het gebouw, dat in 2018 is opgeleverd, zijn 365 koop- en huurappartementen. 

“Westpoort Warmte levert hier zowel warmte afkomstig van de afvalenergiecentrale AEB Amsterdam als koude afkomstig uit het IJ”, vertelt Martin Buijck, operationeel directeur bij Westpoort Warmte. Dit samenwerkingsverband tussen AEB Amsterdam en Vattenfall gebruikt de restwarmte van de afvalenergiecentrale voor het verwarmen van woningen en kantoorruimten in Amsterdam-Noord en -West. De lokale CO2-reductie kwam vorig jaar uit op 58 procent in vergelijking met gasgestookte cv-ketels. 

De Houthaven wordt volledig aangesloten op het warmtenet, vertelt Buijck. “In 2022 zal het gebied zijn voltooid met in totaal zo’n 2.700 woningen. De ontwikkelaars wilden graag zoveel mogelijk klimaatneutraal bouwen. Aangezien 70 procent van de energievraag van deze wijk warmte- en koudegerelateerd is, betekende de keuze voor stadswarmte en -koude een enorme stap vooruit qua duurzaamheid.”

2. Community Campus Amsterdam: duurzame en betaalbare huisvesting voor studenten en starters

Amstel III, een gebied tussen het Amsterdams Medisch Centrum (AMC) en de Johan Cruijff ArenA in Amsterdam Zuidoost, transformeert de komende jaren tot een stadswijk met alle openbare voorzieningen, infrastructuur en recreatiemogelijkheden die daarbij horen. Op dit moment wordt er druk gewerkt aan onder andere de Community Campus Amsterdam (ook wel bekend onder de naam OurDomain Amsterdam South East). Na oplevering in 2020 zullen hier ruim 1.550 woningen staan. Voor studenten komen 1.000 kamers beschikbaar. Wanneer zij afstuderen en aan het werk gaan, kunnen zij doorstromen naar een van de circa 600 goedkope vrijesectorwoningen. Op deze manier biedt de Community Campus een duurzaam concept waarbij Amsterdammers in de regio kunnen blijven wonen. 

Voor het realiseren van een aardgasvrije warmtevoorziening onderzocht projectontwikkelaar Blauwhoed een warmte- en koudeopslagsysteem (WKO) en stadswarmte. Vanwege de betrouwbaarheid en duurzaamheid koos de ontwikkelaar uiteindelijk voor een aansluiting op het warmtenet. Anders dan het net van Westpoort Warmte wordt het warmtenet in Amsterdam-Zuid en -Zuidoost gevoed door restwarmte van hoge temperatuur uit de elektriciteitscentrale van Vattenfall in Diemen. 

In Amstel III vormen datacenters bovendien een toekomstige, duurzame bron voor het warmtenet. Naar verwachting wordt een deel van het warmtenet in Amsterdam-Zuidoost vanaf 2021 gevoed met restwarmte uit datacenters. 

3. Ricardo Residences: aardgasvrije transformatie

Het Schinkelkwartier is een van de andere Amsterdamse wijken die de komende jaren worden herontwikkeld met oog voor betaalbare en duurzame woningen. De transformatie van het oude IBM-kantoor in Amsterdam-West tot 365 vrijesectorwoningen, die straks onder de noemer Ricardo Residences op de markt komen, vormt hiervan de aftrap. 

Omdat de locatie buiten het bestaande leveringsgebied van Westpoort Warmte valt, wordt er over een lengte van zo’n anderhalve kilometer een nieuwe transportbuis aangelegd. Als projectleider warmte bij AEB Amsterdam is Jannis van Zanten nauw betrokken bij deze operatie. “Rond het Schinkelkwartier, in het gebied nabij de A4, bevindt zich een intensief gebruikt kantorenterrein. Daarom zorgen we ervoor dat de transportbuizen die we aanleggen een slag groter zijn, zodat we hier op een later moment makkelijk nieuwe gebruikers aan kunnen koppelen.” Door nu al leidingen aan te leggen in gebieden waar mogelijk op een later moment nieuwbouw gaat plaatsvinden, zorgt Westpoort Warmte er bovendien voor dat stadswarmte een aantrekkelijk alternatief is voor warmte- en koudeopslag (WKO).  

Ook op het vlak van duurzaamheid biedt stadswarmte veel voordelen. Van Zanten: “Het net van Westpoort Warmte levert gemiddeld 70 procent CO2-reductie ten opzichte van verwarming met gasgestookte cv-ketels. In 2040 willen we 100 procent duurzaamheid hebben bereikt.” De gemeente Amsterdam heeft de ambitie om in 2040 aardgasvrij te zijn. Grote delen van de stad zullen hiervoor op collectieve netten worden aangesloten. Dankzij de ruim beschikbare restwarmte uit de stad en regio worden de groeiende netten straks voorzien van lokale, duurzame en betrouwbare bronnen. Een voorbeeld dat we misschien straks ook wel terugzien in andere steden in ons land.