Dodelijke grens

Het IJzeren Gordijn liep door heel Europa, van de Barentszzee in het hoge Noorden tot aan de Zwarte Zee, waarvan honderden kilometers door Duitsland, dat het land verdeelde in Oost en West. En niet zomaar verdeeld, maar fysiek van elkaar gescheiden door het IJzeren Gordijn.

Dit ‘gordijn’ liep van Priwall in Travemünde, aan de Baltische Zee in het noorden, naar de stad Hof in het zuiden van Duitsland, tegen de grens van Tsjechië. Het was meer dan een muur van ijzerdraad, prikkeldraad en – dodelijk – schrikdraad alleen, op deze grens lagen ook mijnenvelden en er stonden zo’n zeshonderd wachttorens.

Duizenden soldaten bewaakten de grens. Families waren gescheiden, de vrijheid aan de oostkant beperkt en ontsnappingspogingen om van Oost naar West te komen werden met geweld voorkomen, waarbij menigeen de dood vond op een landmijn of door een kogel. Niet alleen mensen, ook dieren waren regelmatig slachtoffer.

Val van Muur en Gordijn

In 1989 kwam het einde van de Koude Oorlog in zicht en begon de afbrokkeling van het Oostblok en het Sovjetimperium vorm te krijgen. Hongarije besloot als eerste het IJzeren Gordijn neer te halen. Kort daarop viel de Berlijnse Muur, andere Sovjet-staten volgden en de rest… is geschiedenis.

De gebieden waar het IJzeren Gordijn stond werden langzaam maar zeker door de natuur overgenomen. Wat ooit een ‘dodenlijn’ was, is nu een gebied waar unieke flora en fauna tot wasdom zijn gekomen en waar mens en dier zonder gevaar kunnen ronddwalen.

Hoewel sommige dieren zoals edelherten nog altijd afstand hielden van het gebied, bleek uit onderzoek uit 2014. Ook jonge hertjes, die zelf nooit in aanraking waren geweest met het IJzeren Gordijn, vermeden het grensgebied. Onderzoekers gaan ervan uit dat jonge dieren dat leren van hun ouders.

Bijzondere natuur

De Groene Gordel  – Grünes Band in het Duits – is tussen de vijftig en tweehonderd meter breed en kronkelt bijna 1400 kilometer dwars door Duitsland, langs onder meer de deelstaten Saksen, Thüringen, Saksen-Anhalt, Brandenburg, Mecklenburg-Voor-Pommeren en Nedersaksen. Het vormt een van de grootste natuurgebieden van het land en doorkruist verschillende landschappen. Van het laaggebergte in het zuiden tot het kustgebied in het noorden vormen bossen, moerassen, grasland, heidegebieden, beken, rivieren en duinen het leefgebied van talloze dieren en planten.

Otters, ijsvogels, zwarte ooievaars, wilde katten en bijna uitgestorven vlinders kun je tijdens een fiets- of wandeltocht tegenkomen in dit bijzondere natuurgebied. Het deel van de Groene Gordel in de deelstaat Thüringen is sinds een paar jaar zelfs aangewezen als National Natural Monument.

Langs de gehele lengte van de Groene Gordel zijn fiets- en wandelpaden aangelegd. De Duitse wandelvereniging heeft samen met lokale partners zo’n dertig hike- en wandelroutes uitgezet waar natuur en historie samenkomen. Wandelaars en hikers (en fietsers, want je kunt de meeste routes ook fietsen) krijgen daardoor beter inzicht in het historische erfgoed van de regio.

Vroeger patrouilles, nu wandelaars en fietsers

Sommige routes gaan over bestaande constructies. Zo is de Kolonnenweg een bjina vijfhonderd kilometer lange oude betonweg tussen Thüringen en Beieren waar vroeger de DDR-soldaten in hun voertuigen patrouilleerden.

De Harz Border Trail is een andere route langs de voormalige grens tussen oost en west. Langs deze 90 kilometer lange bewegwijzerde route vind je nog tal van stille getuigen van de Duitse tweedeling.

Sommige delen zijn gemakkelijk te fietsen of wandelen maar er zitten ook stevige hikes tussen: de route leidt je namelijk niet alleen langs voormalige grenstorens maar ook over de Brocken, met 1141 meter de hoogste berg van de Harz.

Doorgewinterde fietsers pakken de EuroVelo 13, de langeafstandsfietsroute – de Iron Curtain Trail is meer dan 10.000 kilometer lang – loopt langs de gehele route van het voormalige IJzeren Gordijn en dus ook door Duitsland.

‘Klein Berlijn’

Het IJzeren Gordijn liep niet alleen door natuur, ook door bebouwing. Berlijn was het bekendste voorbeeld van een verdeelde stad, maar er bestond ook een dorpje dat in tweeën gedeeld werd tijdens de Koude Oorlog: Mödlareuth op grens van Beieren en Thüringen. In het openluchtmuseum van ‘Klein Berlijn’ is te zien hoe die voormalige grens eruitzag.

Gaten dichten

Overigens is niet de gehele Groene Gordel groen. In een lengte van in totaal zo’n 170 kilometer wordt de natuur onderbroken door landbouwgebieden, wegen en bebouwing. Op sommige stukken is het ‘gat’ twintig kilometer lang.

Om de gaten te dichten, hebben Duitse milieu- en natuurorganisaties zoals Bund inzamelingsacties opgezet. Met het geld van donateurs kopen ze land van particulieren en leggen ze broed-eilanden aan voor weidevogels. Ook lobbyen ze bij de politiek om van de Groene Gordel een ononderbroken beschermd natuurgebied te maken.

Wat ooit een ijzeren dodenlijn was, zal dan een groene levenslijn zijn, die er zonder de Koude Oorlog nooit zou zijn geweest. Is oorlog toch nog ergens goed voor.