De narcist is populair vandaag de dag. Dagelijks hoor of lees je er wel iets over. Iedereen lijkt plotseling een narcist te kennen, vaak in de vorm van een ex-partner, ouder of leidinggevende. Maar opvallend genoeg ziet bijna niemand het in zichzelf. Het etiket narcist wordt graag gebruikt om anderen te framen in onze steeds individualistischer wordende maatschappij. Ongetwijfeld bestaan er extreme vormen van narcisme, maar het alomtegenwoordige gebruik van de term kan onmogelijk een realistisch beeld schetsen.

Spiegelbeeld

Het woord ‘narcist’ komt van de Griekse mythische figuur Narcissus, die verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld toen hij vooroverboog om water te drinken uit een heilige vijver. Betoverd door de schoonheid van zijn eigen reflectie in het kristalheldere water verloor hij geleidelijk alle interesse in en zorg voor zichzelf en voor anderen. Deze zelfverwaarlozing leidde uiteindelijk tot zijn dood.

Hoewel Narcissus geobsedeerd was door zijn spiegelbeeld, besefte hij niet dat hij naar zichzelf keek. Dat is interessant en vertoont sterke overeenkomsten met wat we tegenwoordig in onze eigen moderne samenleving zien gebeuren. We richten steeds meer aandacht op onszelf, zonder te beseffen dat we daarmee het risico lopen steeds meer in ons eigen ego te verzanden.

Zelfacceptatie

Aandacht voor jezelf in de vorm van zelfkennis en zelfacceptatie is een natuurlijk en gezond proces. Het is noodzakelijk voor het verwerken van traumatische gebeurtenissen en het helpt om op een harmonieuze manier verbinding te maken met de ander en de wereld om je heen. Zolang je met jezelf worstelt, is er immers te weinig ruimte voor echte verbinding met jezelf en met de ander. Zelfbewustzijn is in principe heel gezond, zolang het leidt tot minder ‘gecompliceerdheid’ en meer openheid, zowel naar jezelf als naar anderen.

Zelfgerichtheid

Maar vaak zien we het tegenovergestelde gebeuren. Zelfbewustzijn verandert geleidelijk in een extreme zelfgerichtheid, waarbij het ‘ik’ met al zijn gevoeligheden en eigenaardigheden steeds meer gewicht en speelruimte krijgt. In plaats van dat we onze ‘ikkigheid’ – een prachtige term van Dirk de Wachter – leren relativeren, maken we het zwaarder. Hoe doen we dat? Door anderen of de omgeving de schuld te geven van ons innerlijk onbehagen. Het lijkt alsof het probleem buiten onszelf ligt, maar in werkelijkheid is het een projectie van wat zich binnenin afspeelt.

Zo staan we onszelf met onze ‘ikkigheid’ onbewust in de weg en belemmeren we onszelf in het hebben van goede relaties en een gelukkig leven.

Onze ‘ikkigheid’ wordt daarmee de ultieme vorm van zelfverwaarlozing. Net als Narcissus verpieteren we van binnen door de misleiding van ons eigen spiegelbeeld. Onze projecties van innerlijke worsteling op de buitenwereld vertroebelen ons zicht. En net als Narcissus herkennen we onze eigen ‘ikkigheid’ niet in het hele proces.

Dus de volgende keer dat we het woord ‘narcist’ horen of gebruiken, zou er hopelijk een alarmbel moeten afgaan. Want laten we eerlijk zijn: lijden we niet allemaal in zekere mate aan een vorm van narcisme?