Maurits van Zinnicq Bergmann doet op de Bahama’s onderzoek naar haaien. Al van kinds af aan is hij gefascineerd door de roofvissen, die volgens hem verkeerd begrepen worden. Want haaien vormen over het algemeen geen groot gevaar voor mensen en zijn ontzettend belangrijk voor het in stand houden van vispopulaties. En de populatie van haaien zelf? Die keldert nog altijd.

Tekst: Jolien Scholte

Waarom hij zo gefascineerd is door haaien kan Maurits van Zinnicq Bergmann niet echt verklaren. “Een aangeboren interesse denk ik. Toen ik heel klein was vond ik de zee al geweldig, en toen ik een keer een documentaire zag over haaien was ik verkocht.” Van kleins af aan weet hij al dat hij met haaien wil gaan werken. En dat is precies wat Van Zinnicq Bergmann nu doet: op Bimini (de Bahama’s) doet hij onderzoek naar haaien en hun leefgebieden. “Dus ik leef inderdaad wel mijn droom op dit moment. Via mijn studiebegeleider van de Universiteit Groningen ben ik op deze PhD-positie bij het Shark Lab Bimini terecht gekomen.

Gevolgen van menselijk handelen

Van Zinnicq Bergmann is sinds juni op Bimini bezig. In het begin vooral met de theorie en het onderzoeksvoorstel. Onlangs is het echte werk begonnen. “Ik ben nu anderhalve maand bezig op het water, met het vangen van haaien om de zenders te implanteren.” Het onderzoek van Van Zinnicq Bergmann is gericht op hoe haaien zich bewegen in ruimte en tijd, rondom Bimini. “Onze ontvangers registreren de zenders die bij de haaien aangebracht zijn, en brengen in beeld hoe verschillende soorten haaien Bimini als leefgebied en kraamkamer gebruiken.”

Dat draagt bij aan de kennis, ook over de gevolgen van menselijk handelen. De mangroves zijn bijvoorbeeld erg belangrijk, vertelt de onderzoeker: daar baren de haaien. “Het is een omgeving met veel voedsel, en ook veel schuilplaatsen. Die mangroves worden nu veel gekapt, om plaats te maken voor de aanleg van luxe resorts. Dat is desastreus.”

Gedrag in de genen

Wat daarbij belangrijk is om te weten is dat de roofvissen al minstens 450 miljoen jaar bestaan. Hun gedrag zit volgens Van Zinnicq Bergmann inmiddels in hun genen. “Citroenhaaien gebruiken Bimini al zo lang als kraamkamer dat zij niet meer in staat zijn zich aan te passen. Als de mangroves gekapt zijn, baren de ze nog steeds op dezelfde plek. De jongen gaan dan dood, en de populatie krijgt een dreun.” Aangezien het onderzoek zich alleen rondom Bimini afspeelt lijkt het misschien kleinschalig, maar dat is het volgens de onderzoeker niet. “Het leefgebied van de haai is heel groot, wel tienduizenden kilometers. Daardoor heeft wat hier gebeurt ook invloed op bijvoorbeeld de zeeën rond de VS, en omgekeerd.”

Wat mensen zich volgens Van Zinnicq Bergmann niet realiseren, is hoe belangrijk haaien zijn voor het in stand houden van bijvoorbeeld vispopulaties wereldwijd. Met name soorten die wij graag eten, zoals zalm en kabeljauw, worden in stand gehouden door dieren aan de top van de voedselketen, zoals haaien. “We moeten beseffen dat we nauw verbonden zijn met de oceaan; niet alleen met de supermarkt.”

Verkeerd begrepen

Haaien zijn een enorm verkeerd begrepen diersoort, vindt de onderzoeker. “Neem bijvoorbeeld de rel over de leeuw Cecil, en de tandarts die hem doodschoot. Dat ging de hele wereld over. De leeuw is een toproofdier, die bijdraagt aan het behouden van de balans in de gemeenschap. Een haai is dat ook, maar het doden van een haai vindt niemand erg. Ze zijn minder aaibaar natuurlijk, maar in hun ecosystemen zijn ze net zo belangrijk als leeuwen.”

De onderzoeker denkt dat het ermee te maken heeft dat de mens het land al langer kent: we denken dat we er controle over hebben. De zee zijn we eigenlijk pas relatief kort geleden gaan onderzoeken. “We weten er minder van, en dat roept angst op. Daar begint wel verandering in te komen. Mensen zien er steeds meer het belang van, ook van haaien. Daarin wil ik mensen echt onderwijzen. Haaien zijn zo slecht nog niet.” Van Zinnicq Bergmann is zelf nooit bang geweest voor haaien, zegt hij, in geen enkele situatie. “Kijk, je moet ze wel met respect behandelen. Als je dat bij een hond niet doet, bijt hij uiteindelijk ook.”

Haaienaanval

Haaien zijn in principe geen bedreiging voor mensen, stelt hij. Over het algemeen zijn ze niet gevaarlijk. “In de media lees je vaak over een ‘aanval’ van een haai, maar vaak zit juist de mens fout.” Van Zinnicq Bergmann haalt een surfwedstrijd een paar maanden geleden aan. Daarbij kwam een haai vast te zitten in het surfkoordje van één van de deelnemers. “Dat is dan een ‘haaienaanval’, en die surfer is een held omdat hij die haai ‘met een paar flinke klappen van zich af wist te houden’.”

“In Zuid-Afrika en Australië bijvoorbeeld wordt er gesurfd waar de beste golven zijn. Dat zijn soms jachtgebieden van haaien. Dat is een risico dat mensen nemen, want ze weten dondersgoed dat er haaien voorkomen in die gebieden. Je ziet het altijd maar van één kant: de mens heeft blijkbaar het recht om overal te zwemmen en te surfen waar hij wil, ook al is het in een gebied waar haaien zwemmen. De haai moet altijd wijken.”

Populatie keldert

En dat haaien belangrijk zijn, kan Van Zinnicq Bergmann niet genoeg benadrukken. “De populatie van haaien daalt nog steeds. Per jaar worden er wereldwijd naar schatting 97 miljoen gedood, door bijvangst of voor de vinnen. Die vinnen worden door sommige landen wel in de ban gedaan, maar het gaat heel langzaam.” Wat betreft de politiek is het erg lastig om een vuist te maken, merkt hij. “Op de Bahama’s is de jacht op haaien nu verboden. Maar zwemmen die haaien naar de oostkust van de VS, dan mag er weer wel op ze gejaagd worden. En dan heb je ook nog de internationale wateren, waar heel weinig regels gelden: dat is één grote puinhoop.”

“De mens heeft blijkbaar het recht om overal te zwemmen en te surfen. De haai moet altijd wijken.”

Bijkomende moeilijkheid is dat de zenders die bij de haaien ingebracht worden ze in een relatief klein gebied volgen. “Wat je wel steeds meer ziet is dat verschillende landen en gebieden de samenwerking zoeken wat betreft onderzoek en zendergebieden. Het combineren van die netwerken is veel waard voor het internationale onderzoek naar haaien.” Van Zinnicq Bergmann is voorlopig nog wel even zoet met zijn eigen onderzoek, en blijft zich daarna vast ook met de roofvissen bezighouden. “Haaien zijn prachtige dieren.”

Hoe vang je een haai?

Haaien: hoe vang je die eigenlijk? Dat verschilt per haai, vertelt de jonge onderzoeker. “Een hamerhaai is bijvoorbeeld erg stressgevoelig: als je die aan een haak vangt krijgt hij zoveel stress dat de kans groot is dat hij eraan bezwijkt. Bij die haaien duiken we zelf de zee in, en schieten we met een speer direct een zender onder de huid. Dat werkt bij deze soort het beste. Kleinere haaien worden gewoon met een hengel gevangen.” Van elke soort wil Van Zinnicq Bergmann er 20 hebben, in totaal 160 haaien. “Daar is geduld voor nodig, maar we doen ons best.”