De dagen voor Kerstmis zijn een moment voor bezinning, voor reflectie op verleden en toekomst. Denkend aan natuur, de Aarde, duurzaamheid en onze eigen context, geeft het gedachtegoed van prinses Irene van Lippe-Biesterfeld als vanzelfsprekend richting. We zijn immers natuur.

Tekst: Eric Schoones, Beeld: Joachim Schoones

Vanaf haar vroegste jeugd hield ze van de natuur. Als kind was ze altijd buiten zodra ze de kans kreeg en later in haar politieke leven, toen ze in de stad woonde, miste ze het groen, vooral in Madrid in de droge hoogvlakte van Castilië.

Een wonderbaarlijke gebeurtenis in de Zwitserse bergen bracht haar een nog onbekende realiteit. Over die gekoesterde ervaring praat ze niet graag. ‘Nee, het is moeilijk in woorden te vatten omdat je op zo’n moment je ego en ook de taal achter je laat. Ik liep naar buiten en ineens waren alle barrières tussen mij en het andere weg. Ik voelde me één met al het leven om me heen, één met het geheel, en ook in het moment, in het nu. Die stilte heeft zich sindsdien in mij verdiept en ik ben daardoor veel sterker geworden. Biologen kennen de realiteit van het ecosysteem Aarde, maar het voelde voor mij als een voorrecht, een genade, om het zo, als niet-bioloog te ontdekken.’

Levenswerk
Die ervaring raakte haar zo diep dat ze besloot om de rest van haar leven te wijden aan het herstel van de relatie tussen mens en natuur en sindsdien ziet ze het uitdragen van die verbondenheid als haar levenswerk. ‘We leven eigenlijk al sinds Descartes met een wereldbeeld waarin de mens zich buiten of boven de natuur plaatst. Dat is een heel groot misverstand, en in de kern is dat de oorzaak van de totale chaos waarin we nu verkeren. We moeten leren inzien dat de mens onderdeel is van de natuur. Het begint met je openstellen voor de natuur. Alles in de natuur pretendeert niet anders te zijn dan het is. Dat doen wij mensen helaas wel.’ Is dat inzicht van verbondenheid een voorwaarde om tot een duurzame samenleving te komen? ‘Nee, ik denk dat je ook rationeel, met je hoofd met duurzaamheid bezig kan zijn. Technische oplossingen zijn heel belangrijk, maar als de techniek niet komt vanuit een innerlijk bewustzijn van eenheid en verbinding, dan blijven milieumaatregelen lapmiddelen.’

Meer dan optimisme
Natuur kan voor haar geen ‘hobby’ meer zijn, zoals wel wordt gezegd. Het is de basis van al het leven, natuur is het leven zelf. ‘Ja, alles heeft met alles te maken, de problemen in de wereld hangen allemaal met elkaar samen. Migratie is bijvoorbeeld een direct gevolg van klimaatverandering. Daar waar de Aarde verschraalt zullen mensen wegtrekken, er zullen conflicten ontstaan, die verbanden worden steeds duidelijker. Klimaat verandering is catastrofaal voor business as usual. Het leven zoals we dat hebben gekend bestaat niet meer. We zijn nu op een punt in de geschiedenis dat de mens gaat bepalen hoe het verder gaat met onze planeet.’

Ze is meer dan optimistisch over de toekomst. ‘Het voordeel van deze chaotische tijd, waarin we teruggeworpen zijn op onszelf, is het ontstaan van veel mooie projecten en bewegingen. Vooral ook van jonge mensen die werkelijk het commitment aangaan, die de toekomst in eigen hand nemen en niet afwachten tot een ander het voor ze doet. Een mooi voorbeeld is Boyan Slat die echt iets doet tegen de plastic soep. Dat is geweldig, maar het moet eigenlijk eerder beginnen. Waarom gebruiken we überhaupt nog plastic? Waarom moet er zelfs in natuurwinkels nog een plastic hoesje om een papieren verpakking heen?  Daar moet echt een mentaliteitsverandering komen dat we andere oplossingen vinden om voedselverspilling tegen te gaan.’

Terwijl de verkoop van plastics naar verwachting nog zal stijgen. ‘Het is eigenlijk crimineel, we weten dat we er heel veel diersoorten mee doden en ziek maken. Dat we daar de verantwoordelijkheid niet voor nemen komt weer voort uit die veronderstelde afscheiding tussen mens en natuur. We zitten vast in ons dagelijks leven, iedereen is druk met zijn eigen leven. Maar er zijn ook veel kleine dingen die iedereen kan doen. Help mee opruimen en kijk bijvoorbeeld wat je koopt, hoe je leeft. Er is een app beschikbaar waarmee je producten kunt scannen en kunt zien of ze ecologisch verantwoord zijn. Al dat soort dingen zijn aan het ontstaan en dat vind ik prachtig.’

Ook in het onderwijs ziet ze veel beweging, maar die initiatieven krijgen niet zoveel aandacht in de media. ‘De milieubeweging is wereldwijd de grootste beweging in de geschiedenis ooit en de huidige Amerikaanse regering brengt gelukkig veel tegenkrachten op de been.’

Niemand is niemand
Veel mensen voelen een onmacht, de problemen zijn zo gigantisch. ‘Je kunt geen toekomst bouwen op angst en een overweldigend gevoel van onmacht. Ieder mens is belangrijk, en met elke beslissing maken we met zijn allen de toekomst van deze Aarde en alles wat erop leeft. Mensen zeggen vaak, de Aarde kan wel zonder ons, die leeft wel door, maar wij zijn er deel van, dus trek je je er niet van af, doe iets.” Niemand is niemand. Alles is met alles verbonden en daarom is het belangrijk wat ieder voor zich denkt en doet. We kunnen elkaar niet beoordelen, maar hoe je leeft heeft consequenties, ook voor de grotere cirkel. Dat besef alleen al geeft het leven zin, in alle kleine dingen die we doen. Als we het ons als mensen onmogelijk maken om verder te leven op deze aarde, dan nemen we wel heel veel dieren- en plantensoorten mee. Dat is een grote verantwoordelijkheid.’

Deelgenoten
Haar boodschap is duidelijk. ‘Het is belangrijk dat we beseffen dat we als mensen deel zijn van de Aarde, aardemensen zijn. En ons weer voegen in het geheel. Het maakt het leven ook zoveel mooier als je beseft dat je deelgenoot bent van een geheel. Weten dat je bij de Aarde hoort geeft veiligheid en zekerheid. Je hoort ergens thuis, je hoort bij de Aarde. Ik denk dat je in de verbinding met de natuur in al zijn verscheidenheid en diepgang ontdekt wat het is om mens te zijn. Je bent nooit alleen, de natuur kan op zoveel manieren tot je spreken, door de kleuren, de seizoenen, door geuren, vormen, dieren, zon en maan, wind en regen. Dat heeft zoveel invloed op ons mensen. Laat het gebeuren, onderga wat het betekent om aardemens te zijn en vanuit die basis ons leven, onze economie en ons onderwijs vorm te geven, in een verhouding mét de natuur en niet tegen of ten koste van de natuur. Die interactie met de natuur vraagt je in feite om jezelf te zijn, zonder masker. Hoe dit masker af te leggen is voor iedereen een persoonlijke weg. Het is mijn hoop dat iedereen in zijn leven een weg vindt die de moeite waard is.’

VERBINDING VORMGEGEVEN
Irene van Lippe-Biesterfeld heeft haar levenswerk, het herstel van de verbinding tussen mens en natuur, vormgegeven in een reeks concrete en aansprekende projecten voor uiteenlopende doelgroepen, van managers tot schoolkinderen. In Nederland met haar stichting NatuurCollege en in Afrika in haar eigen natuurreservaat Bergplaas.

Zo ontwikkelde NatuurCollege samen met Universiteit Utrecht en Staatsbosbeheer bijvoorbeeld NatuurWijs, een programma met in schooltijd: in de natuur themalessen voor basisscholen, brede scholen en bso’s. Irene van Lippe-Biesterfeld: ‘Het begint met het hart en wat doen vervolgens hoofd en handen? Niet alleen weten hoe de dingen heten, maar vooral ook hoe onderga je de natuur, wat voel je, wat ruik je, wat zie je? En hoe liggen de verbanden. Kom een ree tegen en wat doet dat met je? Zoek een lievelingsboom, een vriendje in het bos.’

Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat kinderen met dit programma zich beter kunnen concentreren. Ze gedragen zich buiten anders dan in het klaslokaal, ze voelen zich vrijer, introverte kinderen worden meer zichtbaar. Ze nemen ook het enthousiasme mee naar huis, ook voor leerkrachten is het een les. Natuuronderwijs als verplicht vak op de PABO’S is nog een lange weg, maar Irene van Lippe-Biesterfeld zou dat enorm toejuichen, ook in het voortgezet onderwijs.

Meer informatie:
natuurcollege.nl, natuurwijs.nl en bergplaas.com