Levenslessen van een ervaringsdeskundige

Dr. Gabor Maté staat bekend om zijn inzichten over de verbinding tussen geest en lichaam. Hij wil ons laten zien hoe emotioneel welzijn en onze sociale verbondenheid nauw verweven zijn met gezondheid, ziekte en verslaving. Maté heeft baanbrekend werk verricht op het gebied van trauma en stress, zijn visie is vernieuwend en verhelderend. Volgens Gabor Maté is zelfinzicht de basis van welzijn en de eerste sleutel tot genezing.

Zijn we werkelijk vrij?

Vanaf het eerste moment dat Gabor Maté het podium opkomt, weet hij de aanwezigen te boeien. Hij spreekt rustig en doordacht, wat ervoor zorgt dat zijn woorden echt bij je binnenkomen. “Wij, mensen, zijn niet vrij. We worden beheerst door factoren waar we zelf geen invloed op hebben. Ik heb er echt niet voor gekozen om geboren te worden als joods jongentje in het voorlaatste jaar van de Tweede Wereldoorlog,” vertelt Maté. Hij legt uit dat we onze genen niet kiezen en dat we er ook niet voor kiezen om in een bepaalde periode geboren te worden. Later op de dag wordt duidelijk dat Gabor ’s eerste levensjaren behoorlijk traumatisch waren.

Vervolgens gaat Gabor Maté in op ons westerse zelfbeeld en de illusie dat dit een ‘normaal’ zelfbeeld is. In onze westerse, kapitalistische, samenleving denken we dat we vrij zijn, maar in feite hebben we heel weinig autoriteit over ons eigen leven. Dat toont hij ook aan in zijn magnum opus ‘De Mythe van Normaal’. Maté benadrukt dat individualisme, egoïsme, agressie en competitie niet normaal zijn, terwijl het waarden zijn die normaal lijken in onze westerse maatschappij. Volgens Gabor Maté maakt deze giftige maatschappij ons ziek.

Geneeskunde en de gehele mens

Dr. Gabor Maté is kritisch op de hedendaagse geneeskunde. Hij begrijpt niet dat zijn collega’s in het werkveld niet in staat zijn om de gehele mens zien. Voor veel artsen is de patiënt slechts een ziek orgaan. Een collega-arts erkende zelfs dat hij zijn carrière in gevaar zou brengen als hij zou erkennen dat gezondheid draait om lichaam én geest. En dat terwijl de beroemde arts Soma Weiss al in 1939 schreef over het feit dat sociale en psychische factoren net zo belangrijk zijn als fysieke en moleculaire factoren. Gabor vertelt: “Door de jaren heen hebben allerlei artsen hier over geschreven, maar het lijkt te zijn verdwenen in de Bermudadriehoek; je ziet of hoort het nooit weer.”

Met humor en zelfspot haalt hij ook zijn eigen trauma’s aan. Zo kwam hij er pas op 55-jarige leeftijd achter dat hij ADHD had. De diagnose was snel gemaakt; slechte impuls regulatie, hyperactiviteit, afwezigheid en dissociatie. Hij gebruikt zijn eigen ziektebeeld om uit te leggen hoe er gediagnosticeerd wordt. Artsen beschrijven het ziektebeeld, maar ze kijken niet verder. Terwijl dat wel nodig is, want een diagnose vertelt nu eenmaal niet het hele verhaal. “Gezondheid draait om de balans tussen fysiek, mentaal, spiritueel en sociaal welzijn. Geest en lichaam zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden,” aldus Gabor Maté.

Hij benadrukt dat mentale gezondheid niet op zichzelf staat, maar dat het samenhangt met onze relaties en omgeving.

Als voorbeeld haalt hij aan hoe inheemse volken omgaan met ziekte. Ze bedanken de zieke en geven aan dat er iets mis is met hun gemeenschap. Ze benadrukken: jouw genezing is onze genezing.

Samen omarmen ze de ziekte en komen zo tot herstel. Zij laten zien dat gezondheid geen individuele aangelegenheid is. Het individu staat namelijk niet los van de omgeving.

Onderbuikgevoel en verbinding

In het Westen ligt de nadruk op het intellect, terwijl het vertrouwen in onszelf veel belangrijker is. Gabor legt de zaal een vraag voor; “Ken je een situatie waarin je naar je ratio hebt geluisterd en je onderbuikgevoel hebt genegeerd?” Waarna de gehele zaal vrijwel direct de hand opsteekt.

Volgens Maté zijn we losgeraakt van ons onderbuikgevoel; we zijn de verbinding met de natuur en onze oerinstincten kwijtgeraakt. Door (weer) goed naar ons lichaam te luisteren, kunnen we die verbinding wel degelijk terugkrijgen. En als ons dat lukt, dan staan onderbuikgevoel en brein weer met elkaar in verbinding.

Gedurende de dag heeft hij het meerdere malen over opvoeding en de rol van ouders. Vroeger was ouderschap iets wat je met de gemeenschap deelde. In onze moderne maatschappij zijn we die gehechtheid en verbinding kwijtgeraakt. Met als gevolg dat onze kinderen zich nu verbinden met hun leeftijdsgenoten o.a. via de smartphone. Instinctief nemen ze afstand van hun ouders, waardoor ze minder met hen delen, en juist meer met leeftijdsgenootjes. Hierdoor gaan ouders denken dat er iets mis is met hun kind, terwijl dat niet het geval is. Volgens Gabor Maté zijn ouders de oorzaak dat de verbinding er onvoldoende is.

Gabor geeft aan dat er een toename is in zelfmoord, depressiviteit, eetstoornissen en ADHD onder jongeren. Stress en depressieve klachten zijn vaak het gevolg van prestatiedruk, willen voldoen aan de verwachtingen van ouders, leerkrachten of vrienden. We denken dat stress erbij hoort, dat het ‘normaal’ is, maar uiteindelijk maakt stress je ziek. Chronische stress put ons lichaam en onze geest uit en maakt ons vatbaar voor ziekten. Ziekten zoals MS, chronisch vermoeidheidsyndroom, ALS, fibromyalgie, etc.

In een heel vroeg stadium maken we ook keuzes die niet in het voordeel zijn van het kind. In onze westerse samenleving leren we dat we een baby moeten laten huilen, dan gaat het vanzelf over. Terwijl ze op dat moment geruststelling en aanraking nodig hebben. Door hen te laten huilen ondermijnen we hun vertrouwen en vertragen de groei van hun brein.

Want het aaien van een baby bevordert de groei van de hersenen, dit is gebleken uit onderzoek naar couveusebaby’s. Juist voor hen is lichaamscontact essentieel, vertelt Maté.

Nogmaals verwijst hij naar inheemse volken; zij koesteren hun kinderen, ze dragen de kinderen tot hun vierde bij zich. Die kinderen zijn meer verbonden met hun ouders en daardoor zijn er minder ruzies of conflicten.

Nee leren zeggen

Gabor Maté heeft zijn vorige boek gewijd aan het woord ‘nee’ (Wanneer het lichaam ‘nee’ zegt). Het is een essentieel woord, dat we op jonge leeftijd leren. Gabor legt uit dat je pas ja kunt zeggen als je nee kunt zeggen. Als we geen nee leren zeggen, zal ons lichaam dat uiteindelijk voor ons doen. Vervolgens laat Maté de zaal een oefening doen, we moeten vier minuten lang tegen een onbekende een monoloog houden over nee zeggen. Met als vraag: ‘Wanneer was nee zeggen moeilijk, en wat deed dit met je?’ Velen in de zaal constateerden achteraf dat vooral het luisteren lastig was, omdat we geneigd zijn om te reageren en vragen te stellen. In de pauze vertelden meerdere aanwezigen dat ook zij situaties konden benoemen waarin ze geen nee konden zeggen. De vraag over ‘nee zeggen’ hield sommigen de rest van de dag bezig.

De bevlogen boodschap van Gabor Maté resoneert in de zaal en met zijn inzichten heeft hij de mensen duidelijk geraakt. Aan het einde van iedere gespreksronde biedt hij de mogelijkheid om vragen te stellen, vele handen gaan begerig omhoog. De meeste vragen die gesteld worden zijn van persoonlijke aard. Frappant, want in een zaal met zorgprofessionals zou je juist vragen verwachten vanuit het eigen vakgebied. Rond half 4 ’s middags vertrekt Gabor Maté, op weg naar zijn volgende optreden in Bratislava. Zijn 300 fans zijn duidelijk geraakt, hopelijk lukt het hun zijn boodschap verder te verspreiden.