Een van de meest tot de verbeelding sprekende dieren is de vos. Het is een charmant roofdier met een bedenkelijke reputatie: sluw en bedrieglijk, maar door zijn fraaie uiterlijk ook intrigerend. De vos is mysterieus. De fascinatie voor de vos is wereldwijd en van alle tijden.

Tekst: Frans van der Beek

Veel dichters hebben iets over dit dier geschreven. “Een vos is boeiend vanwege de tegenstrijdigheden”, schrijft Emma Crebolder, auteur van het boek Dansen met de vos. “Hij is inventief maar ook beschadigend. Hij is moedig én overvoorzichtig. Hij is voorspelbaar in zijn onvoorspelbaarheid. Hij heeft iets wat we bewonderen en iets wat we afkeuren. Het is een soort Robin Hood met zijn schelmenstreken, maar de mensen hebben de vos gedemoniseerd. Hij speelt voor veel mensen het zwarte schaap. Vossen worden gezien als killers. Geen dier doodt echter om te doden. Ik ben eens een nacht opgebleven bij volle maan. Ik zag een vos de noten die van mijn notenboom waren gevallen doormidden breken. Hij houdt van noten en bessen. Boeren zeggen dat vossen hun dieren opeten. Dat is nooit wetenschappelijk aangetoond. Niemand ziet het. De vos is een nachtdier dat zich niet laat zien. Hij loopt hard weg als hij je opmerkt. Hij woont altijd alleen, op een of twee keer per jaar na als hij vrijt. Hij sluipt aan je voorbij.”

En wat te denken van het spreekwoord: “Als de vos de passie preekt, boer pas op je kippen”? Dat betekent: behoed je voor huichelaars. Geen aangenaam imago voor het dier. Die reputatie dankt de vos voornamelijk aan het middeleeuwse heldendicht Van den vos Reynaerde, waarin de listen van het dier om Koning Nobel een hak te zetten breed worden uitgemeten. Het is nog altijd voor leerlingen een interessant onderwerp op de boekenlijst omdat er tal van satirische verwijzingen naar de ‘mensenmaatschappij’ in staan; de adel en de geestelijkheid moeten het flink ontgelden. Bijvoorbeeld priesters die zich niet aan hun celibaat hielden en de luie en incompetente adel.

Elegante verschijning

De vacht van de vos is roodbruin met een weelderige, dikke en ruige staart. Een geschoten vos wordt ook soms als opgezet dier in het interieur geplaatst wegens de elegante verschijning met de slanke snuit en puntige rechtopstaande oren. Hij weegt zes tot tien, en soms wel vijftien, kilo. Hij kan hard rennen wel zestig kilometer per uur maar zes tot dertien km/uur is normaal.
Op het menu staan meestal kleine en middelgrote prooidieren, zoals grote kevers, muizen en andere knaagdieren, konijnen, hazen, vogels en eieren, regenwormen en egels. Ook vruchten en bessen (vooral bramen), evenals aas en afval. In de Nederlandse Oostvaardersplassen leeft hij bijvoorbeeld in het voorjaar vooral van ganzenkuikens. Kikkers, padden, mollen en spitsmuzien vindt hij niet erg smakelijk. De vos heeft dagelijks ongeveer een halve kilo aan voedsel nodig. In kippenhokken en kolonies van broedende vogels kan hij een bloedbad aanrichten, hoezeer schrijfster Emma (zie boven) haar lieveling ook in bescherming neemt.

Communiceren

Een mannetjesvos wordt rekel genoemd (alweer een verwijzing in de taal naar brutaal gedrag) en de schattige pasgeboren vosjes heten welpen. Ze wegen een ons en zijn aanvankelijk doof en blind, dus volkomen afhankelijk van de moeder, de moervos. Positieve is dat vossen monogaam zijn. Geen geflikflooi met andere vrouwelijke vossen. Ze wonen in een hol en kraken vaak dat van een konijn of een das. Een groot hol met meerdere ingangen wordt burcht genoemd.
De vos kan ongeveer 28 verschillende geluiden voortbrengen en kent ook diverse lichaamshoudingen om te communiceren. Onderdanige vossen houden bijvoorbeeld de oren naar achteren, de bek een beetje open met opgetrokken lippen en kwispelen met hun staart. Agressieve vossen plaatsen de oren naast hun kop en houden de mond wijd open. Ze worden in het wild zo’n tien jaar oud, maar de meeste vossen halen die leeftijd niet. Jagers en het drukke verkeer, maar ook ziektes als schurft en hondsdolheid beperken de levensduur tot een jaar of drie.
De vos mag bogen op het meest uitgebreide leefgebied van alle roofdieren en komt vrijwel overal op het westelijk halfrond voor, omdat hij zich heel gemakkelijk aanpast aan de omgeving.

Seks!

En dan nog het lekkerste voor het laatst. De vos wordt niet alleen sympathiek bevonden door zijn slimheid en vrolijke en zorgeloze gedrag. Het uiterlijk werkt ook erotiserend. In het Engels heeft het woord foxy ook een betekenis als sexy. In Nederland is er een dating website met die naam en het is de titel van een magazine met blote vrouwen. De vos als sekssymbool? Het monogame dier zou zich schamen als hij het zou horen. Maar wie durft het hem te vertellen als hij de kans krijgt?

De vos

soepel sluipt hij door de struiken
de vos
grijpt een gans, een kip of kuiken
(die zijn dan de klos)

zacht verkennen ze de bossen
de vossen
onhoorbaar, ongezien; ze struinen
door de weiden, en zelfs duinen

levensdoel is steeds maar roven
op de hei, langs korenschoven
overal, tot in de stad
vindt de vos prooi op z’n pad

sluw en slim is hij, Reynaert
met zijn fraaie vossenstaart
maar de mens krijgt hem te pakken
weet ook hem een poets te bakken

dan wordt vosje zelf een prooi
en de staart? die staat heel mooi
in een modieuze kraag.
einde van de vossenplaag!