De IJswalvis of Groenlandse Walvis leeft uitsluitend rond de Noordpool en is afhankelijk van het poolijs. Het zijn kolossale dieren, een van de grootste dieren ter wereld, die vroeger in grote aantallen voorkwamen. Geschat wordt dat voordat Willem Barentsz in 1596 Spitsbergen ontdekte en de arctische walvisvaart een vlucht nam, meer dan 50.000 IJswalvissen in het gebied leefden. Anno 2019 leven er naar schatting nog maximaal een paar honderd dieren. 

“Door de historische walvisvaart, gedomineerd door Nederland, is de IJswalvis bijna uitgestorven geraakt. Na de beëindiging van de walvisjacht zouden de populaties zich weer moeten herstellen, maar de IJswalvissen worden nu opnieuw bedreigd”, aldus Herman Sips, voorzitter van de stichting.  

Klimaatverandering

Dat komt door de klimaatverandering, zegt Sips. “Door het wegsmelten van het poolijs valt de bescherming van de IJswalvis valt weg. Vooral jonge IJswalvissen vallen daarom steeds vaker ten prooi aan orka’s.”

Klimaatverandering heeft nog een desastreus gevolg voor de IJswalvis. Sips: “Het smeltende poolijs opent nieuwe mogelijkheden voor transarctische scheepvaartroutes en de winning van grondstoffen, maar deze activiteiten dreigen ook de complexe geluidscommunicatie van de IJswalvissen te verstoren.”

Bescherming is moeilijk

Ondanks dat IJswalvissen op de zogenaamde rode lijst van de International Union for Conservation of Nature and Natural Resources IUCN staat, is het onduidelijk of de diersoort in aantal groeit of krimpt. Sips pleit daarom voor een serie speciale onderzoeksexpedities, want ‘we kunnen de IJswalvissen en hun leefomgeving alleen beschermen als we weten wát we moeten beschermen.’ 

“Het is toch vreemd dat we niet eens weten waar het op een na grootste dier van de wereld zich voorplant. Op grond van geluidsopnames van een onder het poolijs aan de zeebodem verankerde microfoon, vermoeden we nu dat de IJswalvissen gedurende de lange, donkere poolwinter diep het ijs intrekken. Waarschijnlijk komen de dieren samen in wakken in het ijs waar ze als onderdeel van een uitgebreid paringsritueel een enorme variatie aan walvissongs laten horen. IJswalvissen zijn de beste ‘singer-songwriters’ van de dierenwereld. Willen we de IJswalvissen beschermen dan zullen we toch eerst hun voortplantingsgebied in kaart moeten brengen”.

De Icewhale Foundation wil in achtereenvolgende jaren zes ontdekkingsreizen ondernemen om te weten te komen hoeveel IJswalvissen er zijn, waar ze zich ophouden en zich voortplanten en welke milieufactoren daarop van invloed zijn. Daar zit haast bij volgens Sips. “Vanwege de snelle veranderingen in het noordpoolgebied mogen we niet langer wachten om deze kennis te verzamelen.”

Volgens de marien-bioloog zijn zes expedities voldoende om enorme stappen in de bescherming te kunnen zetten. “Dan hebben we de gegevens verkregen die we nodig hebben om hun leefgebied adequaat te beschermen en beheren. Dan hebben we de argumenten verzameld om een ‘marine protected area’ voor de IJswalvis in te richten.”

Moeilijk gebied

Dat er nog nooit eerder onderzoek naar het voortplantingsgebied van de diersoort is gedaan, is volgens Sips ‘niets voor niets’. “Het onderzoek moet in de poolwinter gedaan worden”, zegt de voorzitter. “De omstandigheden zijn dan extreem, door kruiend ijs, stormen, afwezigheid van daglicht en temperaturen tot dertig graden onder nul.”

Omdat een normaal schip niet door het ijs kan komen en een ijsbreker teveel lawaai maakt, moet er een innovatief schip gebouwd worden: IJsschip Marvel. Daarmee moet de bemanning koers zetten richting Spitsbergen en Groenland (79° Noorderbreedte en 5° Westerlengte). 

IJsnauten

Sips vergelijkt die tocht met een ruimtemissie. “Een klein team leeft en werkt zelfvoorzienend in een beperkte ruimte in een verafgelegen, onbewoonbare wereld en wordt daarbij ondersteund door een ground control team. De crew van IJsschip MARVEL noemen we dan ook ijsnauten”, aldus Sips  De kosten van de bouw van het speciaal ontworpen IJsschip Marvel is door een Nederlandse werf begroot op 6.2 miljoen euro. De stichting probeert dit bedrag bijeen te krijgen door een mix van sponsoring door bedrijven, overheidssubsidies en goede doelenfondsen.

Naast financieel ook maatschappelijk draagvlak nodig

Naast deze bijdragen wil de stichting ook via crowdfunding de handen op elkaar zien te krijgen. 

Sips: “Veel belangrijker nog dan een financiële bijdrage van het publiek is het maatschappelijk draagvlak voor het behoud van de IJswalvis.”

Twee eeuwen lang hebben de straatlantaarns in Nederland gebrand op het vet van de IJswalvis, maar nu hebben we deze dieren uit het oog verloren, domweg vergeten. Negen op de tien mensen heeft nog nooit gehoord van de IJswalvis of Groenlandse walvis. Dat willen we door de expedities veranderen, want naast kennis is ook algemene bekendheid van deze bijzondere diersoort essentieel. Alleen met een groot draagvlak van betrokkenen kunnen we de IJswalvis transformeren van vergeten diersoort tot ‘Icon of the Arctic’ en ‘Boegbeeld van het Klimaat’. Alleen dan verkrijgen we de maatschappelijke impact waarmee we het natuurbehoud en de ontwikkeling van het noordpoolgebied de goede kant op kunnen sturen.”