Wat zijn de gevolgen van klimaatverandering? Krijgen we in de toekomst daadwerkelijk te maken met extremere temperaturen? En zo ja, wanneer? Zal het smelten van de poolkappen wereldwijd leiden tot rampzalige overstromingen? Of valt het allemaal wel mee?

Tekst: Gilles Havik

Klimaatverandering is een ingewikkeld proces dat door veel verschillende factoren wordt beïnvloed. De ene factor werkt de opwarming van de Aarde in de hand, terwijl de andere de opwarming juist tegenwerkt. Bossen bijvoorbeeld, die zorgen op heel veel manieren voor verkoeling: ze houden water vast en zorgen voor wolken die het zonlicht tegenhouden. Veel dieren dragen juist bij aan de opwarming van de Aarde: ze produceren methaangas, één van de belangrijke broeikasgassen.

Sneeuwbaleffect

Er zijn ook factoren die niet alleen bijdragen aan de opwarming van de Aarde, maar het proces zelfs versnellen. Ze hebben een sneeuwbaleffect. Eén voorbeeld daarvan is de grote hoeveelheid organisch materiaal dat opgeslagen ligt onder de ijskappen van de zuidpool. Als het ijs smelt, kunnen op die plek ineens bacteriën gaan groeien. Bacteriën kunnen het organisch materiaal gaan verteren en daarbij komt veel methaangas vrij. Methaangas heeft een enorme broeikas-werking: de opwarming van de Aarde versnelt, de ijskappen smelten sneller en zo verder. Wetenschappers noemen deze processen ook wel positieve terugkoppelingen, omdat het gevolg van klimaatverandering tevens de oorzaak is van de verandering.

In evenwicht

Gelukkig bestaan er ook negatieve terugkoppelingen. Deze processen dringen de opwarming van de Aarde niet per se terug, maar ze zorgen er wél voor dat het niet erger wordt. Ze houden het klimaat stabiel. Dat komt doordat het gevolg van het proces de oorspronkelijke oorzaak tegenwerkt. Een voorbeeld is de groeisnelheid van planten. Planten slaan CO2 op, die CO2 gebruiken ze om te kunnen groeien. Hoe meer CO2 er in de lucht zit, hoe sneller een plant groeit en hoe meer CO2 hij uit de lucht haalt. Per saldo neemt de CO2 in de atmosfeer dus niet verder toe.

Hersenbreker

De crux van de discussie over de toekomst van het klimaat zit hem in de vraag wat er gebeurt als je alle positieve en negatieve terugkoppelingen tegen elkaar afzet. Aangezien er heel veel voorbeelden van beide varianten bestaan, die ook nog eens allemaal op verschillende momenten in werking treden, is het nog steeds bijna onmogelijk om in te schatten welke kant het precies opgaat.

Plotselinge omslag

Er zijn wetenschappers die vrezen dat de positieve terugkoppelingen op een gegeven moment de overhand krijgen. Dat zou betekenen dat de verandering van het klimaat zichzelf gaat versnellen, zelfs al stoten wij geen broeikasgassen meer uit. Als dat gebeurt, zou het kunnen dat het klimaat plotseling een omslag maakt, en de temperatuur binnen enkele jaren een paar graden stijgt. De vraag is dan op welk punt het systeem weer stabiliseert, wegens een nieuwe negatieve terugkoppeling. Dat zou bijvoorbeeld kunnen gebeuren als al het ijs is gesmolten.

Het zou natuurlijk ook kunnen dat er binnenkort een nog onbekende negatieve terugkoppeling wordt ontdekt die sterk genoeg is om het systeem in zijn huidige evenwicht stabiel te houden. Maar het mooiste zou natuurlijk zijn als de mensheid zelf met politieke wil en creativiteit een mogelijke omslag een halt toe roept. Tussen alle onzekerheden in, bestaat die kans gelukkig nog steeds.