Wie de BBC Earth-serie Human Planet bekijkt raakt niet alleen gefascineerd door de oogstrelende en soms verbijsterende beelden. De documentaire heeft nog een diepere laag: die waar de mens strijdt voor zijn bestaan en die van het voortbestaan van de ongerepte natuur. Het zouden geen tegenstrijdige belangen hoeven te zijn. Deze volkeren laten ons dat zien.

Gezeten in een comfortabele fauteuil met voedsel binnen handbereik en een gevulde ijskast is de afstand tot natuurvolkeren onoverbrugbaar. Waar wij van alle gemakken en technologie zijn voorzien, moeten elders op de planeet deze oervolkeren soms een strijd op leven en dood leveren om een maaltje te vergaren. Het is adembenemend te zien hoe sommige stammen halsbrekende toeren moeten uithalen om aan water en voedsel te komen.

Human Planet geeft een paar bijzondere voorbeelden. Stammen die hun woning hoog in de bomen bouwen, vissers die in kolkende rivieren hun leven wagen om een prooi te vangen en mannen die boze bijen trotseren om honing te bereiken. Zo is deze serie gevuld met uiteenlopende activiteiten om de maag te vullen of een dak boven het hoofd te krijgen.

Er zijn nog ongeveer zeventig volken op de wereld waar de Westerse beschaving zich niet naar heeft uitgestrekt. Dat zijn unieke gemeenschappen die volkomen in harmonie met de natuur leven. Menselijke musea die zo lang mogelijk ongeschonden moeten blijven, maar het is de vraag hoe lang ze autonoom in hun eigen habitat kunnen blijven.

Human Planet is het resultaat van noeste en volhardende arbeid van de makers. Ga maar na: de productie nam vier jaar in beslag, vereiste 900 dagen kamperen, 120 dagen trekking en 190 flessen anti-muggen vloeistof. Als een team met poolhonden wacht op het verschijnen van een zeldzame walvis, moeten ze dagen achtereen in de vrieskou geduld uitoefenen. “Ik heb mijn tent maar eens een paar meter verplaatst,” zegt een cameraman. “Heb ik even iets te doen.” Maar als het ijs scheuren vertoont, moeten ze halsoverkop een veiliger plek zoeken. En dat lukt maar op het nippertje. Zo heeft de serie diverse thrillerachtige momenten. Lukt het een stoere bink om op steile kliffen naar exclusieve schelpdieren te zoeken? De delicatesse levert 300 euro per kilo op, maar kost jaarlijks drie mensen het leven als ze van een klif vallen.

Nomaden in de woestijnen van Mali moeten het opnemen tegen olifanten om ervoor te zorgen dat hun kudde vee voldoende water krijgt. Ze zien aan de vorm van de duinen waar ze een bron kunnen vinden, of volgen een bepaald patroon van de sterren.

Extreme hitte en extreme kou en alles daar tussenin. Het is verbluffend te zien hoe de mens zich vernuftig weet te voegen naar de natuur en moedig de weerbarstigheid trotseert. Zeker voor de stadsmens die zich gerieflijk in de van alle gemakken voorziene woning koestert, is dit een openbaring en een indrukwekkende confrontatie.

De serie bevat geen boodschap over ons milieubewustzijn. Of hoe de mensheid de aarde misbruikt. Het is veeleer een kennismaking met culturen die sinds mensenheugenis hebben geleerd hoe ze moeten overleven.

De drie DVD’s bevatten elk drie verschillende reportages, zoals rivieren, de noordpool, bergen en grasland. In de aflevering over de stadsjungle zien we hoe ongedierte in grote steden de onderwereld van de natuur vormen. Zo leren we dat New York evenveel ratten als inwoners telt en hoe de bedwants als parasiet oprukt.

De DVD waarin wordt getoond hoe de serie wordt gemaakt (the making of) is soms bloedstollend. We volgen bijvoorbeeld een stam die op veertig meter hoogte een hut in een boom bouwt. Primitieve, maar effectieve architectuur. Maar hoe film je dat? De cineast moet wel mee naar boven. En dan blijkt dat dit vak niet zonder risico is. Met een ingenieus stelsel van touwen en takels wordt de cameraman en de apparatuur omhoog gehesen. Zo kunnen we volgen hoe de hut in de hoogte wordt gebouwd. Een knap staaltje van bouwkunst zonder de techniek en de materialen die de moderne mens ten dienste staan. De filmploeg ontwikkelt tegelijkertijd een warme relatie met de stammen die laten zien hoe ze hun omgeving de baas worden en in harmonie met de elementen leven.

Human Planet is een spectaculaire odyssee waarin we kennis mogen maken met de mens zoals we die in onze samenleving niet kennen. Oer, oorspronkelijk en bewonderenswaardig in hun relatie met de natuur.

Wij kunnen niet meer terug naar die staat van zijn en zij staan op het punt om te worden verslonden door de moderne wereld. Daarom is deze serie waarin de strijd om het bestaan in een waaier aan activiteiten wordt getoond, een waardevol document. Het herinnert ons aan onze oorsprong en hoever we daar intussen van verwijderd zijn geraakt.

In de serie reizen we over de globe: van Groenland naar Mongolie, Cambodja en Kenia. We ontmoeten mensen die soms nog naakt door de wildernis trekken en daarbij alle obstakels weten te overwinnen. De cineasten van de BBC nemen ons mee naar afgelegen valleien, ontoegankelijke bergen, verradelijke kliffen, ijswoestijnen en ondoordringbare regenwouden. Plekken met specifieke uitdagingen en wonderlijke flora en fauna. Bijzondere habitat met gemeenschappen en tradities die kleurrijk en vitaal hun leefwijze aan ons tonen. We leven mee met die eenzame stoet vrouwen en kinderen die door de Sahara trekken om dadels te verkopen. De sterren en de vormen van de zandduinen gebruiken ze als navigatie om water te vinden. Zo zijn er tachtig verhalen waarin het altijd weer spannend is om te zien of het goed afloopt. Laten we daarbij de muzikale omlijsting door componist Nitin Sawhney niet vergeten. Zo wordt de serie niet alleen een lust voor het oog, maar ook een streling van het oor.

De Human Planet houdt ons een spiegel voor in een cruciaal tijdsbestek. De BBC verdient alle lof voor de inzet van menskracht en kapitaal om deze leefwerelden uit vervlogen tijden vast te leggen. Het heeft een historische waarde zonder weerga, maar is vooral voor de moderne mens een ontmoeting met culturen die al eeuwen een verbond met de natuur en tijdloosheid hebben gesloten.