Chemnitz Culturele Hoofdstad 2025

850 jaar mijnbouw

Chemnitz ontworstelt zich aan het imago van industriestad. Maar omarmt tegelijkertijd de industriële historie en geeft er een nieuwe invulling aan. Ooit stonden in deze stad meer dan zeshonderd schoorstenen te roken. Van alles werd hier geproduceerd, van textiel tot typemachines en van meubels tot auto’s. Grondstoffen kwamen onder meer uit de omgeving, het Ertsgebergte. Tin, zilver, koper, ijzer, kobalt en zelfs uranium werden gedurende 850 jaar in de heuvels gedolven en (ver)vormden het landschap, de mensen en het leven alhier. Alles kommt vom Berg, ‘Alles komt uit de bergen’, luidt een gezegde in de regio.

Foto: Daniela Schleich

Duurzame projecten

Tijdens het culturele jaar draait het niet alleen om Chemnitz: “Het gaat niet alleen om de stad, maar ook om de omgeving,” aldus Mareike Holfeld, projectleider Chemnitz 2025.

”We stimuleren participatie in de voormalige mijngebieden in het Ertsgebergte en de stad. Bewoners, bedrijven, culturele instellingen, overheden, kunstenaars: iedereen betrekken we erbij. En niet alleen voor 2025, we willen juist duurzame projecten ontwikkelen die blijvend zijn.”

Een van de grootste projecten van de Culturele Hoofdstad is de kunst- en sculpturenroute Purple Path, een driehonderd kilometer lange ‘paarse’ route rondom Chemnitz. Op 38 plekken langs de route zijn verhalen, kunst en ambacht te vinden die een link hebben met de plek en de grond waar ze staan. Naast negen kunstwerken bestaat het Purple Path uit locaties in het UNESCO Werelderfgoed waartoe het Ertsgebergte behoort en ‘maker hubs’ waar locals traditionele en moderne ambachten en vakmanschap vertonen. Zo kun je in het dorpje Schneeberg het atelier van een handschoenenmaker en houtbewerker bezoeken.

Glück Auf

Op diverse plekken in de mijnregio in het Ertsgebergte en de deelstaat Saksen kom je de uitdrukking Glück Auf tegen. Het is de gelukwens waarmee mijnwerkers elkaar begroetten voordat ze de donkerte van de mijn weer ingingen. Men moest in vroeger tijden geluk hebben om nieuwe grondstoffen te vinden. De mijnen zijn al lang gesloten, maar de oude mijnwerkersgroet is nog steeds in zwang.  Chemnitz houdt tijdens het culturele jaar kunst en cultuur dicht bij zijn eigen bewoners. Zo helpen bewoners mee met het verduurzamen van hun stad door deze leefbaarder te maken en bomen te planten, in combinatie met educatieve kunstprogramma’s.

Van schoorstenen naar plattenbau

Een industriestad is Chemnitz al lang niet meer. De skyline met honderden rokende schoorstenen die lange tijd het beeld van de stad en de leefomstandigheden van de inwoners bepaalden, heeft na de bombardementen in de Tweede Wereldoorlog plaatsgemaakt voor een stad met typerende Oost-Duitse plattenbau (de seriematige constructiewijze waarbij flats worden gebouwd door brede platen van geprefabriceerd beton van een verdieping hoog in elkaar te ‘klikken’). Een aantal van de fabrieken van toen die de oorlog doorstonden, zijn het industrieel erfgoed van nu geworden.

Foto: Sybylle Kroon

Een van de pronkstukken staat aan de Zwickauer Strasse: wat nu het Industrie Museum is, was in een negentiende eeuw een werktuigmachinefabriek (zie foto bovenaan van Sybylle Kroon). Een breed scala aan industriële producten, consumentengoederen, alledaagse objecten en luxe producten zijn in dit museum uitgestald.

Foto: Ernesto Uhlmann

Een ander voorbeeld van een geslaagde metamorfose van fabriek naar industrieel erfgoed staat aan de Annabergerstrasse. Wirkbau, staat er met grote letters op de gevel van het enorme roodbakstenen pand. Ooit werkten er vijfduizend mensen in de vele machinefabrieken die hier waren ondergebracht. Nu is het een van de iconen van de stad. In het pand zitten momenteel zo’n vijftig ondernemingen en bedrijven.

Van de vele schoorstenen is nog een handjevol over, en sommige dienen als uithangbord voor kunst. Zoals de ruim driehonderd meter hoge, kleurrijke schoorsteen van Heizkraftwerk Chemnitz-Nord, die ’s nachts sfeervol verlicht is, een kunstwerk van de Fransman Daniel Buren.

De rijke buurten

Al die fabrieken in Chemnitz hadden ooit directeuren. Die zorgden er wel voor dat ze niet in de stinkende, rokende binnenstad woonden, maar zochten het hogerop. De wijken Kassberg en Kapellenberg liggen, zoals de naam al doet vermoeden, op een heuvel.

Ook qua wind lag (en ligt) de wijk strategisch: rook en stank werden de andere kant op geblazen.

Hier geen Oost-Duitse blokkendozen of fantasieloze flatgebouwen – hoewel daar vaak wel prachtige streetart op te zien is – maar architectonische parels waar de rijkdom van af spat, met als hoogtepunt de Barbarossastrasse in Kassberg en Villa Esche – een ontwerp in art nouveau van de Belgische kunstenaar Henry van de Veld – aan de Parkstraat in Kapellenberg.

Foto: Sybylle Kroon

Een stad van contrasten

Een stad van contrasten, zo kunnen we Chemnitz wel noemen. Mooi en lelijk tegelijk. Wie goed kijkt, ziet ook de schoonheid en culturele rijkdom van deze stad, die zich langzaam maar zeker aan het imago van lelijke industriestad ontworstelt en in tegenstelling tot de vroegere mijnwerkers niet naar het donker afdaalt maar juist naar het licht toegroeit en gezien wordt. Glück Auf!

Foto: Ernesto Uhlmann