Tekst en foto boven: Peter Staal.

Niettemin is 1920 als startpunt aan te merken, omdat Steiner zich toen begon toe te leggen op het geven van voordrachten speciaal voor artsen, die daar vragen over hadden. Deze artsen waren aanvankelijk geïnteresseerd in homeopathie en wilden een nieuwe richting geven aan een geneeskundige stroming die zowel het reguliere als spirituele kon omvatten. Deze vorm van gezondheidszorg werd van meet af aan een “Erweiterung” genoemd, een uitbreiding. Dus een uitbreiding van de reguliere gezondheidszorg, met aanvullende antroposofische ideeën. De antroposofische zorg was geboren.

Dit heeft geresulteerd in een wereldwijde beweging die een complementaire gezondheidszorg laat zien die heel goed verankerd is in de reguliere wetenschap en de reguliere sociale bedding. In Duitsland en Zwitserland ontstonden de eerste klinieken en ook in Nederland zijn ooit twee antroposofische klinieken geweest: de Rudolf Steiner Kliniek in Den Haag, die nu een zorginstelling is en de Zeylmanskliniek die verbonden was aan Ziekenhuis Berg en Bosch, maar bij de opheffing daarvan helaas ook is verdwenen. Die buitenlandse klinieken leveren naast zorg ook veel wetenschappelijk werk om de antroposofische zorg meer evidence te geven. In Nederland werkt het lectoraat Antroposofische Gezondheidzorg aan Hogeschool Leiden al meer dan 13 jaar samen met de antroposofische gezondheidszorg praktijk aan de wetenschappelijke onderbouwing van de antroposofische zorg (https://www.hsleiden.nl/antroposofische-gezondheidszorg).

In Nederland zijn nu een honderdtal antroposofische artsen werkzaam: specialisten zoals kinderartsen, internisten, psychiaters en artsen voor verstandelijk beperkten, maar ook ongeveer tachtig huisartsen. Zij zijn goed ingebed in het reguliere zorgstelsel en zijn door de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Artsen gecertificeerd op grond van voltooide opleiding, nascholing en praktijkvoering. Zij werken veelal samen in samenwerkingsverbanden met patiënten en andere antroposofische therapeuten in een zogenaamd “Therapeuticum”. Deze Therapeutica, waarvan Nederland ruim twintig heeft, hebben vaak ÈÈn of meerdere huisartsen onder een dak met kunstzinnige therapieën (waaronder beeldende therapie, euritmietherapie, muziektherapie), antroposofische fysiotherapie, uitwendige therapie en soms een antroposofische psycholoog of speltherapeut.

De antroposofische gezondheidszorg is praktisch en breed inzetbaar: van oorontsteking tot slaapstoornissen, van moeheid tot kanker: er is altijd wel een gezichtspunt om gezondheid bevorderende acties te ondernemen. Neem nou, Frederik, 4 jaar oud. Hij heeft vergrote amandelen en de KNO-arts vindt het nodig om hem te opereren. We spreken met de ouders af dat we hem hiervoor met antroposofische middelen behandelen en als hij in drie maanden tijd niet opknapt we die operatie door laten gaan. Het gaat met hem in korte tijd zo goed dat de KNO-arts een operatie niet meer nodig vindt. Dat is een concreet voorbeeld van hoe het kan gaan.

De reguliere diagnostiek en de standaarden worden daarbij gerespecteerd. De meerwaarde zit vooral in het feit dat antroposofische middelen gericht kunnen helpen vitaliseren (herstel na narcose, herstel van kneuzingen en verwondingen, stimuleren van het afweersysteem) en dat er meer dan in de reguliere zorg aandacht wordt besteed aan de persoon die de ziekte treft, in plaats van vooral aan de diagnose. Welke betekenis de ziekte voor de persoon heeft, moet leidraad zijn voor het gezamenlijke behandelvoorstel en de te volgen therapie. Kortom: de antroposofische gezondheidszorg is een methode waarbij aandacht voor de hele patiënt nodig is om te komen tot een diagnose en behandeling. Dat bepaalt ook de vrije hoge patiënten-tevredenheid die vaak naar voren komt uit de onderzoeken over kwaliteit van de antroposofische zorg: het gezamenlijk met de patiënt kijken welke interventie diens hulpvraag het best beantwoordt. Honderd jaar oud en heel modern!

De bijdrage van de antroposofische gezondheidszorg aan de huidige gezondheidszorg

Antroposofisch artsen integreren in hun werk de gebruikelijke artsenstandaarden met een beeld van de mens als een samenhangend geheel van lichaam, ziel en geest. Met geest doelen zij op het unieke individu dat ieder mens is. We voelen ons gezond als lichaam, ziel en geest met elkaar in evenwicht zijn. Is er disharmonie dan voelen we ons niet goed of zijn we ziek. In de afgelopen 100 jaar is op de zogenaamde vijf CARE-gebieden, bijzondere expertise ontwikkeld. Dit is uitgewerkt in keuzehulpen voor artsen die hun patiënten graag deze middelen en therapieën zouden willen voorschrijven. Ook zijn er diverse informatiebieven met uitleg voor patiënten ontwikkeld, voorlopig in het Duits en Engels. https://www.anthromedics.org/PRA-0357-EN

Care 1: Zwangerschap, geboorte en ontwikkeling van het kleine kind

Met eenvoudige huismiddeltjes, adviezen en antroposofisch homeopathische ondersteunende middelen kunnen zwangerschapskwaaltjes verlicht en een gezonde kraamtijd bevorderd worden.

Op vijftien antroposofische consultatiebureaus in Nederland wordt reguliere jeugdgezondheidszorg aangeboden, aangevuld met gezichtspunten vanuit de antroposofische gezondheidszorg en pedagogie over voeding, kleding, ritme en speelgoed. https://www.kinderspreekuur.nl. Antroposofische huisartsen leveren met hun gebruikelijke huisartsenzorg bij ziektes en kinderkwaaltjes hieraan ook een bijdrage. Vooral bij kinderen kun je veel doen met bijvoorbeeld wikkels bij buikpijn, koorts of hoesten: https://www.plegan.nl/citroen-voet-kuitwikkel-89.html.

In het Kindertherapeuticum in Zeist, https://www.kindertherapeuticum.nl, werkt een multidisciplinair team van kinderarts, professionals in de jeugd-GGZ samen met meerdere therapeuten om gezamenlijk een breed beeld van een kind op te bouwen en tot adviezen en therapeutische aanpak te komen. De ontwikkeling van het kind krijgt daarmee een positieve stimulans bij medische, ontwikkelings- of psychische problemen.

Care 2: Behandeling en preventie van infectieziekten en koorts

Bij bovenste luchtweginfecties, oorontstekingen, luchtweg- en urineweginfecties staat antroposofisch artsen een scala aan beproefde antroposofische natuurlijke geneesmiddelen zonder bijwerkingen ter beschikking. Bij vergelijkingen met andere praktijken valt op dat er veel minder antibiotica worden voorgeschreven, met even goede resultaten en tevreden patiënten. Zo wordt bijgedragen aan het voorkomen van antibioticaresistentie. Interessant is dat ook de NHG-huisartsenstandaarden tegenwoordig minder snel antibiotica adviseren.

Koorts is een symptoom dat het immuunsysteem antistoffen tegen virussen of bacteriën aan het maken is. Ook de NHG-standaard raadt niet meteen koortswerende middelen aan. Immers bij 39 ∫ kunnen virussen niet overleven. Met (k)infludo wordt het immuunsysteem gestimuleerd en niet onderdrukt en de symptomen van je rot voelen door de koorts minderen.

Care 3: Behandeling en begeleiding bij angst, trauma en depressie

Wanneer we met iemands biografische ontwikkeling mogen meekijken dan valt op hoeveel mensen in de loop van hun leven trauma’s hebben meegemaakt, waardoor angst en depressieve gevoelens een grote rol in hun leven zijn gaan spelen. Vanuit de antroposofische gezondheidszorg, psychologie en psychiatrie kunnen in de eerste en tweede lijn naast de gebruikelijke psychologische en eventueel medicamenteuze behandelingen ook een groot aantal antroposofische ondersteunende geneesmiddelen worden ingezet. Ook bieden uitwendige therapie, kunstzinnige therapie, muziek- en spraaktherapie, evenals euritmie therapie extra behandelingsmogelijkheden. http://www.nvaz.nl/index.php/wat-we-doen/video. In de eerstelijnspraktijken van de antroposofische huisartsen blijken in verhouding veel mensen met psychische of psychiatrische klachten zich thuis te voelen.

Care 4: Oncologie

In de afgelopen 100 jaar is er expertise opgebouwd om patiënten met kanker, naast de reguliere therapieën extra te ondersteunen en te begeleiden. In Duitsland en Zwitserland vanuit ziekenhuizen en in Nederland vanuit de eigen (huis)artsen. Maretakpreparaten (zoals Iscador of Abnoba Viscum) blijken het immuunsysteem te ondersteunen in de strijd tegen de kanker ook tijdens de reguliere behandelingen. Daarbij blijft de conditie vaak heel lang goed en ondersteun je het houden van de eigen regie. Vanuit de samenwerking tussen de (huis)arts en therapeuten kunnen therapieën en antroposofisch ondersteunende geneesmiddelen ingezet worden, die het herstelvermogen van het lichaam sterken. En ze helpen de persoon in kwestie in zichzelf overeind te blijven in het hele behandelingstraject van dit ingrijpende ziekteproces. https://www.mistel-therapie.de

Care 5: Palliatieve zorg

Wanneer kanker of een andere ziekte niet meer te genezen blijkt en er geen behandelopties meer zijn spreken we van palliatieve begeleiding. Bij uitstek een gebied waar de huisarts veel voor iemand kan betekenen, en antroposofische middelen en therapieën een waardevolle toevoeging kunnen zijn. Voor veel lichamelijke ongemakken, zoals obstipatie, misselijkheid, benauwdheid en pijn zijn er, afhankelijk van de situatie en de persoon, vele antroposofische en homeopathische middelen beschikbaar.

Als mens leven we in een lichaam op aarde. Ieder heeft zijn individuele DNA, vingerafdruk en immuunsysteem. We noemen dat de fysieke afdruk van zijn individualiteit, zijn “Ik”. Bij het sterven laat het Ik los. Dat loslaatproces kun je als het ware voordoen met bijvoorbeeld Olibanum comp, een combinatie van Aurum D30/Olibanum D12/Myrrhe D6, dus goud, wierook en myrrhe in oplopende potenties/verdunningen. Hiermee dwing je niet, maar geef je een voorbeeld hoe je los kunt laten. Ter ondersteuning van het Ik wordt bij kanker ook in de terminale fase de maretaktherapie doorgezet.

Loslaten is ook een vorm van “uitademen”. Door kunstzinnige therapie, door te tekenen, te schilderen, door te kijken naar de schilderende therapeut of naar passende schilderijen wordt het innerlijk in beweging gebracht en het loslaatproces ondersteund. Datzelfde geldt, luisterend, voor muziektherapie.

Terminale patiënten zijn heel gevoelig voor aanraking. Uitwendige behandelingen zijn dan behulpzaam bij het langzaam loslaten: voeten wrijven met koperzalf, lavendel- of rozenolie. Een speciale inwrijving van het hart als orgaan van het Ik kan het Ik versterken in het gaan van zijn passende weg. Ook een buik- of leverwikkel kan klachten verlichtend zijn. De warmte van de handen, een kruik en zachte warme stoffen kunnen het gevoel van geborgenheid vergroten. Venadoron helpt doorliggen voorkomen. Daarin zit koper dat doorwarmt en de doorbloeding bevordert en prunus dat de huid vitaliseert.

Dat eten en drinken langzamerhand oninteressant wordt ligt natuurlijk in het normale proces van naar de dood toegroeien, dus vooral niet opdringen! Licht verteerbare soep, thee, vruchtensap en voedingsmiddelen waar de zieke trek in heeft zijn passend.

Palliatieve zorg is een continu proces van waarnemen wat er nu nodig en behulpzaam is, er zijn voor de patiënt en zijn naasten en creatief blijven zoeken naar de beste oplossing.

Madeleen Winkler, antroposofisch huisarts, Gouda

Evenementen 100 jaar AG (antroposofische gezondheidszorg)

Dit jaar bestaat de antroposofische gezondheidszorg 100 jaar en vieren middels verschillende evenementen, zoals conferenties en lezingen.

Door de COVID-19 zijn er meerdere conferenties en evenementen uitgesteld.

Een andere activiteit om het 100-jarig bestaan te vieren, die tevens uitgesteld is naar 2021, is een landelijke open therapeuticadag. Op deze dag kunt u verschillende therapeutica door het hele land bezoeken en kunt u kennis maken met de antroposofische gezondheidszorg in de praktijk. De datum hiervan volgt nog.

Kijkt u op de website www.100jaarag.nl om de actuele informatie te vinden en de evenementen te volgen.