De Nederlandse taal kent vele zegswijzen waarin het schaap een rol speelt. Je kunt ze op het droge hebben (dan ben je rijk) of als er een over de dam is volgen er meer (kopieergedrag) en als je tong niet van schapenleer is dan weet je wat lekker is. Is het schaap zwart, dan deugt het niet. Het makke dier is op de kinderboerderij een attractie en als onderwerp van slaapliedjes favoriet, want hij drinkt zijn melk zo zoetjes. Onzin, want schapen zijn herkauwers met 32 tanden en kiezen waarmee ze kruidachtigen en gras snijden met de beweging van een tondeuse. Ze geven wel melk en daarvan wordt weer kaas gemaakt waarvan het Griekse feta, het Italiaanse pecorino en het Franse roquefort de buitenlandse pendanten zijn. Het schaap is als metafoor ook geliefd en dan vooral in combinatie met de herder. Het verloren schaap is er zo een. De herder telt zijn schaapjes (en waarom hij daarbij niet in slaap valt lees je aan het eind van dit artikel) en laat de kudde in de steek om het dier te zoeken. Als hij dat vindt zal hij zich over die ene meer bekommeren dan om de 99 andere die niet waren afgedwaald. Het is de Bijbelse interpretatie van de herder (Jezus) die de zondaars tot zich laat komen.

Minder, minder, minder

Nederland was ooit een schapenland bij uitstek maar moet die eer nu aan Australië laten. Er zijn twintig miljoen inwoners op dat continent, maar er grazen honderdvijftig miljoen schapen. Die leveren wol dat vrijwel in z’n geheel wordt geëxporteerd. In ons land is hun aantal gedecimeerd. In 1990 waren het er nog 1.7 miljoen en volgens de laatste telling in 2014 waren dat er nog maar 960.000. Wie daar meer over wil weten kan terecht bij het vakblad Schaap. In Nederland zijn er nog maar vijftien zelfstandige schaapherders, want dit beroep is zwaar (minimaal zestig uur per week) en wordt fors onderbetaald.

Het schaap wordt als nuttig dier wel gewaardeerd. In de eerste plaats voor de wol en ook voor het vlees en de melk. De maag wordt in de traditionele keukens gebruikt voor gerechten met namen als haggis en tripes. Vroeger werden van darmen condooms gemaakt en soms worden de darmen nog gebruikt voor snaren van violen en andere strijkinstrumenten.

Heide & weide

Wereldwijd zijn er 960 schapensoorten, maar in ons land kennen we er maar enkele in twee categorieën: het heide- en het weideschaap. De eerste zijn ontstaan op voedselarme gronden waar ze overdag grazen en ’s avonds in een potstal worden bijeengedreven om mest te verzamelen die de schrale grond vruchtbaar moet maken. Met de komst van kunstmest is hun functie gemarginaliseerd. Het Drents heideschaap is een van de bekendste. Weideschapen gedijen het beste op grazige weiden en voedselrijke gronden zoals de zware klei langs de rivieren en de kust. Ze worden gesplitst in twee rassen: de Texelaar voor het vlees en het Fries en Zeeuws melkschaap voor…? Ja, melk.

Wat ze allemaal gemeen hebben is dat een mannetje een ram wordt genoemd en een vrouwtje een ooi. Een gecastreerde ram heet een hamel. Die is (nog) rustiger dan de rest en is daarom vaak de leider, te herkennen aan de bel om de nek. Inderdaad, een belhamel. Vroeger was dat synoniem voor een aanvoerder maar allengs evolueerde de betekenis in die van een kwajongen. Schaap is ook de achternaam van ongeveer negenduizend Nederlanders. Dat is niet erg, want inwoners van Dordrecht, Birdaard en Lier worden schapenkoppen genoemd en dat is wel een scheldwoord.

Gaap & scheit

Het verschil tussen een schaap en een geit zit ‘m in het ontbreken van een sik (geit) en de vorm van de hoorn van mannetjesdieren is anders. Die van een volwassen ram draaien naar beneden en de geitenbok draagt ze recht vooruit. Het kruisen van een schaap en een geit is geen goed idee. Een beginnend embryo wordt al snel afgebroken. Toch komt het volgens sommige berichten weleens voor en dan wordt het dier een gaap of een scheit genoemd. En volgens de volkswijsheid: een schaap scheit meer dan een geit, maar als de geit dat had geweten, had hij vast veel meer gescheten…

Tenslotte de beloofde reden waarom schaapjes tellen niet werkt om in slaap te vallen. Jezelf mentaal belasten met telwerk doet je niet inslapen. Dat activeert juist het brein waar informatie wordt verwerkt. Rustgevend geluid als een waterval doet dat wel. Wie daar behoefte aan heeft kan op YouTube het filmpje ‘250 Schaapjes Tellen’ bekijken. Een voor een springen de schaapjes over een balk en wie na een kwartier het laatste schaapje zag springen en nog niet slaapt kan beter ademhalingsoefeningen doen.

Schaap lekker!