Een persbericht over dergelijk onderzoek is van mei 2021 van neurobioloog Sanne Moorman van de Universiteit van Utrecht: ‘zebravinken gaan door een kleine ingreep in de hersenen stotteren’. Dit onderzoek geeft aanknopingspunten voor andere medicatie voor het behandelen van menselijke spraakstoornissen zoals stotteren.

Eind 2020 trok een ander bericht wereldwijd veel aandacht:

‘Supergeheugen Amerikaanse matkopmees kan helpen in strijd tegen Alzheimer’

Amerikaanse wetenschappers onderzoeken de hersenen van de matkopmees om iets te vinden wat het mogelijk maakt mensen met geheugenverlies te helpen. De wetenschappers stelden bij Amerikaanse matkoppen vast dat hersencellen in de hippocampus, het gedeelte in het geheugen dat is gespecialiseerd in plaatsbepaling, met maar liefst 30% toenemen. Dat begint in de nazomer wanneer de mees overal voedsel verstopt als voorraad voor de winter. Ook Nederlandse matkoppen en andere vogels zoals gaaien, boomklevers en notenkrakers verstoppen op honderden verschillende plaatsen voedsel voor de winter.

matkopmees

Met hun supergeheugen kunnen vogels in de winter plekjes waar ze voedsel hebben verstopt moeiteloos terugvinden. In de lente is dat supergeheugen niet meer nodig en krimpt de hippocampus weer tot normale grootte. Vogels hebben nog veel meer bijzondere eigenschappen, die onderwerp van studie kunnen zijn waar wetenschappers ten behoeve van de medische wetenschap van kunnen leren.

tuinfluiter

Vogels kunnen organen en spieren naar behoefte vergroten en verkleinen

In voorbereiding op de vogeltrek zorgen daglengte en daglichtintensiteit en verschillende hormonen ervoor dat het vogellijf van trekvogels, die in één keer naar hun overwinteringsgebied in Afrika vliegen, tweemaal sterk verandert. Deze vogels eten tijdens de trek onderweg niet en moeten vooraf een vetreserve opbouwen. De vogel begint te schranzen en slaat overal in zijn lijf energie op in de vorm van vet: brandstof om in één ruk duizenden kilometers te kunnen vliegen. Daarvoor worden maag, darmen, lever en nieren tot tweemaal toe vergroot. Er wordt ook ander voedsel gegeten. Zo schakelen zangertjes als tuinfluiter en zwartkop over van insecten (eiwit) naar bessen (suiker=vet).

Dat vergt een aanpassing van de cellen van de maagwand en het darmkanaal. Alles wat tijdens het opvetten niet nodig is zoals geslachtsorganen, borstspieren en hart krimpt tot een minimum omvang. In een paar weken tijd wordt een slank vogeltje kogelrond en moddervet. Een tuinfluiter groeit voor het begin van de trek van 20 naar 32 gram. Een Kanoet van 100 naar 220 gram en een Rosse Grutto van 210 naar 450 gram.

Na het opvetten volgt een tweede metamorfose: van voedselmachine naar vliegmachine!

De vergrote maag, darm en lever zijn niet meer nodig en krimpen naar hun oorspronkelijke omvang. De borstspieren groeien uit tot bodybuilderformaat en het hemoglobinegehalte (zuurstof) van het bloed neemt toe. Na overwintering en voor terugkeer naar de noordelijke broedgebieden herhaalt zich dat proces. Een aantal vogels, die niet wegtrekken zoals bij voorbeeld baardmannen, eten in de zomer dierlijk voedsel (insecten) en schakelen in de herfst over op plantaardig voedsel (zaden). Daarvoor passen ze hun verteringssysteem aan. Voor plantaardig voedsel worden de darmen langer en voor dierlijk voedsel korter.

Vergroten en krimpen van geslachtsorganen

De geslachtsorganen van vogels liggen in de buikholte. In de winter zijn de testes van vogels sterk gekrompen en zijn die van een mus niet groter dan een speldenknop. Maar in het voorjaar zwellen ze bij de mus door het geslachtshormoon op tot de grootte van een witte boon. Hetzelfde gebeurt met de eileider van vrouwtjes.

Ook de gebieden in hersenen van zangvogels die de zang aansturen, nemen in het voorjaar in omvang toe onder invloed van geslachtshormonen en slinken weer aan het eind van de paartijd.

mussen

zebravink

Vernieuwen van haarcellen in het gehoor

Het binnenoor van vogels bestaat net als bij zoogdieren en mensen uit een met vocht gevuld slakkenhuis met haarcellen. Geluidsgolven laten de haarcellen trillen. Die trillingen worden via de hoorzenuw naar de hersenen overgebracht en als geluid ervaren.

Door te veel en te hard geluid (b.v. bij mensen in de disco) worden de haarcellen beschadigd. Op den duur kan dat bij mensen permanente doofheid veroorzaken.

Bij vogels worden de haarcellen regelmatig vernieuwd en zo blijven ze ook bij veel (stads)lawaai goed horen.

Meer bijzondere eigenschappen van vogels zijn te lezen in het boek ‘Wat maakt vogels zo interessant’. Het hoe, wat en waarom over afkomst, vliegen, zintuigen, gedrag, zang, foerageren, leefgebieden, de vogeltrek en de voortplanting.

Marcel Boer, KNNV 2020. ISBN 9789050117500. Verkrijgbaar bij uw boekhandel of tijdens de wekelijkse vaarexcusies in Natuurmonument “Het Wormer-en Jisperveld” met de auteur als gids. Inschrijven via Vogelbescherming Nederland.