Het leek erop dat Freya aan een wereldreis was begonnen want de walrus werd ook gesignaleerd in Engeland, Denemarken en Duitsland. Dat is vreemd, want deze robbensoort verlaat het poolijs vrijwel nooit en is meestal nooit meer dan vijftien kilometer uit de kust verwijderd. Dat gold niet voor de avontuurlijke Freya die de reis met de dood moest bekopen. Dit trieste einde noopte fans van het dier geld in te zamelen voor een standbeeld. Er is intussen als meer dan 25.000 euro opgehaald. Opeens is er dus een enorme belangstelling voor de walrus, maar wat weten we eigenlijk van deze zeeheld? En wat betekent die cryptische kop boven dit artikel? Het zit zo: de naam walrus komt van het Scandinavische ‘val ross’ en dat betekent walvispaard. Maar als we de walrus geslachtelijk indelen spreken we van een koe en een stier.

Kenmerken

Het opvallendste kenmerk van de walrus zijn de lange slagtanden. Beide seksen hebben ze, maar bij het mannetje zijn ze meestal langer, rechter en steviger. Over het algemeen worden de slagtanden zo’n vijftig centimeter lang maar er zijn uitzonderingen tot een meter waargenomen. Dan de borstelachtige snorharen die van de bovenlip naar beneden hangen. Bij walrussen in de dierentuin zijn deze vaak heel prominent aanwezig maar bij in het wild levende dieren zijn ze meestal grotendeels afgesleten door het dagelijkse gebruik.

De kop van de walrus is vrij klein, zeker in verhouding tot het lichaam. Ook de ogen en de oren zijn klein. De walrus behoort tot de grootste leden uit de orde der roofdieren; enkel de zeeolifanten worden groter. De walrus heeft een schouderhoogte van gemiddeld één meter. Ze hebben een korte borstelachtige vacht. De huid is extreem dik en geplooid. Vooral op de schouders en de nek is de huid zeer dik, tot vier centimeter. Oudere mannetjes hebben hier vele kleine knobbeltjes zitten.

Aan de kleur is de leeftijd van een walrus te schatten. Direct na de geboorte heeft het dier een grijsbruine kleur, die na een week of twee helder roodbruin wordt. In de loop van de jaren worden ze steeds bleker en is uiteindelijk geelachtig bruin. Een gezond, volwassen dier heeft een kaneelbruine kleur, oudere mannetjes kunnen zelfs bijna wit van kleur zijn. Walrussen hebben flippers waardoor ze aan land beweeglijker zijn dan bijvoorbeeld een zeehond. Het penisbot van de stieren is met een lengte van meer dan 60 centimeter het langste in het gehele dierenrijk, zowel in absolute lengte als ook in verhouding tot de lichaamsgrootte.

Er zijn drie soorten: de Atlantische, de Pacifische en Siberische walrus. Toen de moderne mens de poolzee had bereikt werd de situatie voor de walrussenkolonies levensbedreigend. Ze werden intensief bejaagd, vooral voor het ivoor van hun slagtanden. Tussen 1925 en 1931 werden langs de kust van Canada 175.000 walrussen gedood. De Atlantische walrus was hierdoor bijna uitgestorven. De aantallen hebben zich na het stopzetten van de massale jacht niet echt hersteld. Met ongeveer 15.000 Atlantische walrussen is dit slechts een klein deel van de oorspronkelijke aantallen.

En dan die snor…

De walrus is een sociaal dagdier, dat een groot gedeelte van zijn leven in het water doorbrengt. Hier vinden ze ook hun belangrijkste voedsel: schelpdieren. Ze zoeken hun voedsel in het water waarbij ze tot honderd meter diep en gedurende dertig minuten kunnen duiken. Walrussen eten tot vijfenveertig kilogram aan voedsel per dag. Het meeste voedsel zoeken ze op een diepte tussen de tien en de vijftig meter, waarbij ze zo’n tien minuten onder blijven. Ze vangen soms vis, maar hun hoofdvoedsel bestaat uit mosselen, slakken, kreeften en stekelhuidigen en zeekomkommers. Bij het zoeken naar dit voedsel in de modderige bodem gebruiken ze hun borstelsnor waarmee ze het zand uitkammen.

De snor is zeer gevoelig en de walrus kan hiermee een zeer kleine steen van een zeer kleine mossel onderscheiden. De slagtanden worden niet gebruikt. Mosselen en slakken worden gekraakt tussen de voorflippers of tussen de lippen. Tijdens het eten krijgen ze ook een grote hoeveelheid zand en grind binnen. Echte vijanden heeft de walrus nauwelijks. Een ijsbeer zal soms achterblijvende zwakke of jonge dieren aanvallen. Ook orka’s grijpen soms een walrus. De belangrijkste vijand van de walrus is de Inuit (vroeger Eskimo genoemd, maar dat mag nu niet meer). Voor de Inuit is de walrus heel belangrijk. Het dier levert vlees en traan en de slagtanden worden, samen met de andere botten, gebruikt als bouwmateriaal. De jacht door de Inuit was overigens nooit bedreigend voor het voortbestaan van de soort.

Vechtjassen

Ze leven in grote kuddes waarbij de dieren vaak zeer dicht op elkaar liggen. Buiten de paartijd zijn deze kuddes per geslacht gescheiden. Binnen een kudde bestaat een vaste rangorde die wordt bepaald door grootte van de slagtanden en lichaamsgrootte. Vooral stieren kunnen vechten om een rustplaats. Als dreigen niet voldoende is dan worden ook de slagtanden gebruikt wat vaak tot bloedige wonden leidt. In de paartijd vormen de walrussen nog grotere kuddes die – in gebieden waar de jacht nog geen ernstige gevolgen heeft gehad – uit vele duizenden dieren kunnen bestaan. Kuststroken met een lengte van honderd kilometer of meer worden dan door een enkele kolonie bezet. Jonge en zwakkere stieren hebben in de concurrentiestrijd geen kans en groeperen aan de rand van de groep. Voor iedere twintig koeien is er een bul die sterk genoeg is om een harem voor zichzelf te veroveren. Ook hier komt het vaak tot heftige gevechten tussen stieren.

Jong en oud

Er wordt steeds maar één jong geboren dat ongeveer een meter lang is en zestig kilogram weegt. Hij kan direct zwemmen. De moeder houdt het jong vast aan de nek en tussen de voorpoten. De vrouwtjes blijven meestal bij de vrouwtjesgroepen, mannetjes sluiten zich aan bij andere jonge mannetjes. Een walrus kan veertig jaar worden, maar wordt meestal niet ouder dan 16 tot 30 jaar.

Dankzij beschermende maatregelen door de VS en Rusland hebben de aantallen zich hier echter nadien vertienvoudigd, zodat er nu weer zo’n 200.000 Pacifische walrussen zijn. De walrus zal het moeilijk krijgen door de opwarming van de aarde. Het tekort aan zee-ijs noodzaakte Freya al om aan land te komen. En ook dat liep slecht af.