In Slowakije krijgen wolven de ruimte

Op stap met wolvenkenners

Tekst: Harrie van Opstal | Beeld: Harrie van Opstal; Friends of the Earth Czech Republic

Er werd al gespeculeerd maar 7 maart liep er één: een echte wolf. Het dier maakte vanuit het Duitse Meppen een rondje door Drenthe. Veel mensen zijn huiverig voor de wolf, maar als hem genoeg ruimte én een veilig leefgebied wordt gegund, hebben we nauwelijks last van het dier, aldus vrijwilligers van de Tsjechisch-Slowaakse afdeling van Friends of the Earth. Zij proberen met bescherming en voorlichting de wolf een volwaardige plek in de natuur te geven en tegelijkertijd de kans op conflicten tussen mens en wolf te beperken. Journalist Harrie van Opstal liep een week met ze mee in een berggebied van Slowakije.

Huisgestookte calvados

Een paar keer per winter laat Martin Dul’a zijn studie zoölogie aan de universiteit van Brno een week voor wat het is. Een lading water- en winddichte winterkleding, sneeuwschoenen, een doos oplaadbare batterijen en vele flesjes en zakjes gaan in de rugzak. Deze week is het onderzoeksdoel het berggebied Kysucká Vrchovina in Slowakije, tegen de grens met Tsjechië en Polen. En twee studieboeken. ,,Volgende week tentamens, dus ik móet nog wat studeren.’’ Om het leed te verzachten, schuift hij ook een etiketloze fles in de rugzak. Huisgestookte calvados, van zijn grootvader. De borrel zal vast in de smaak vallen bij de twee Nederlanders en twee Vlamingen die deze week meelopen.

De bergen in

We treffen elkaar in Zilina, de grootste stad in de regio. Een taxibusje brengt ons naar Zazriva. De rit over besneeuwde bergwegen lijkt een achtbaan bij donker. Zazriva, uitgesmeerd in de langgerekte dalen van Kysucká Vrchovina, is deze week onze uitvalsbasis. Wat we gaan doen? Onderzoeksleider Mirek Kutal vertelt dat we elke dag de bergen in trekken om sporen te zoeken. In dit gebied zit één roedel (pak) van vijf wolven, vertelt Mirek. De twee ouders en hun drie jongen. Ook leven hier zes lynxen. Mirek weet dat precies door het jarenlange onderzoek. Elk dier heeft z’n eigen kenmerkende tekening en karakteristiek dna. Aan de hand van plassporen en drollen, afgeschuurde haren en resten van prooidieren is elke wolf bij hem bekend en ze hebben allemaal een naam. Met ‘cameravallen’, verstopte wildcamera’s op veelbezochte plekken, heeft Mirek een uitgebreid archief van foto- en videomateriaal opgebouwd. Passeert een wolf of ander dier de camera, dan schakelt de ingebouwde bewegingssensor de foto- of videocamera in.

Monsters

Door de aanhoudende sneeuwval is de kans groot op pootafdrukken groot. En met wat geluk vinden we ook uitwerpselen en prooiresten. Mirek en Martin nemen zoveel mogelijk monsters van de sporen die op de universiteit van Brno worden geanalyseerd, geordend en digitaal gearchiveerd. Zo verzamelt de vrijwilligersgroep van Friends of the Earth zoveel mogelijk gegevens over wolven, lynxen (de grootste katachtige van Europa, bekend van de korte staart en de pluimpjes op de oren) en bruine beren.

Now I am really excited!

Sneeuwschoenen

Iwan en Johan gaan de eerste dagen met Mirek op pad, Jennifer en ik sluiten ons aan bij Martin. Dankzij de sneeuwschoenen komen we goed vooruit in de halve meter sneeuw, op weg naar de hoger gelegen verlaten bossen. Met de sneeuwduinen tegen solitaire sparren en de aangevroren mist aan de hoge dennen wanen we ons in een winterwonderland. Haarscherp zijn er sporen in het strakke sneeuwdek afgetekend. Hier is afgelopen nacht een vos overgestoken, daar heeft een wild zwijn door de sneeuw geploegd. Verderop heeft een hazelhoen getrippeld. Een paar meter verder is het hoen op de wieken gegaan; de afdrukken van de vleugelveren zijn nog zichtbaar.

Spannende ervaring

Dan staat Martin als aan de grond genageld. Hij kijkt heen en weer, hurkt en lacht van oor tot oor naar ons. ”Now I am really excited’’, glundert hij. Grote pootafdrukken van tien centimeter met een pasafstand van een meter, zijn duidelijk zichtbaar. Een wolf! Het besef dat zo’n massief dier hier langs is gekomen, is een spannende ervaring. We volgen het spoor een bijna drie kwartier het bos in, maar dan houdt Martin halt. “Hier zat vorig jaar een berin met jongen. Ik wil niet het risico lopen haar uit haar winterslaap te wekken.’’ De kans dat we de wolf nog te zien krijgen, is overigens nihil. Martin vermoedt dat het dier vroeg in de ochtend is gepasseerd. “Die zit daar verder in de bergen’’, wijst hij naar de heuvels voorbij het dal.

Onderzoek hard nodig

Mirek vertelt ’s avonds dat het monitoringproject in Slowakije hard nodig is. ,,Tot drie jaar geleden werd er geen veldonderzoek gedaan naar de grote roofdieren. Informatie over de populaties van wolf, lynx en beer ontbrak, terwijl er veel gestroopt werd. Resultaten ‘uit het veld’ waren dus hard nodig.’’ Ondanks de Europese bescherming mag in Slowakije in beperkte mate op de wolf worden gejaagd. Het land baseert zich hierbij op een clausule in de Europese wetgeving.

Van de gekke

Volgens Mirek schatten dat jagers het aantal wolven in het gebied in. Op basis daarvan bepaalt de overheid hoeveel wolven mogen worden afgeschoten tussen 1 november en 15 januari. Het is voorgekomen dat de populatie op duizend dieren werd geschat en het afschot op 250 werd bepaald. Een desastreuze beslissing, vertelt Mirek: “Eén roedel doorkruist wel acht tot tien jachtterreinen of rivieren. Als elke jager diezelfde pak telt, kom je wel op die hoge aantallen. Dankzij het onderzoek is nu redelijk nauwkeurig bekend hoeveel wolven er zijn. Met een officieel afschot van 250 dieren kan meer dan de helft van de wolven worden afgeschoten. Dat is natuurlijk van de gekke. Gelukkig hebben de jagers nog nooit het toegestane afschotaantal gehaald. De jachtlobby in Slowakije is erg krachtig; wij zoeken daarom het compromis.’’ Waar de jacht op lynxen is ingegeven door de fraaie vacht van het dier; de wolvenjacht is statusverhogende. “Het ziet er natuurlijk imposant uit, poseren met je pas geschoten wolf.’’

De feestvreugde wordt nog groter als we onderweg een fraaie drol en plasplekken tegenkomen.

Jachtseizoen overleefd

De volgende dag staan we vroeg op. Door de nachtelijke sneeuwval verloopt het vinden van sporen voorspoedig. Na een uur steile helling, stuiten we op een hoogvlakte opnieuw op wolvensporen. Hoe meer kilometers we afleggen, hoe breder de glimlach bij Martin en Mirek. Het zijn er vijf, alle vijf beter gezegd! De roedel in dit gebied bestaat uit vijf wolven, weet Mirek. Wolven lopen in elkaars pas. Soms gaat er één linksom een boompje in plaats van rechtsom of nemen ze een ander heuveltje. En zo weet Mirek het spoor tot in details te analyseren. Ze hebben allemaal het jachtseizoen overleefd.

Fraaie drol

De feestvreugde wordt nog groter als we onderweg een fraaie drol en plasplekken tegenkomen. Allemaal dna-materiaal, waaraan de onderzoekers familieverbanden, conditie en individuen kunnen aflezen. “Hoe meer gegevens, hoe completer ons beeld van de populatie en de aantallen’,’ zegt Mirek. Al met al steekt hij werk- én vrije tijd in onderzoek en bescherming van de grote carnivoren. Waarom al die moeite? “I love it,’’ zegt hij met overtuiging. “Ik voel me vrij als ik hiermee bezig ben. Al is het af en toe zwaar en soms een aanslag op m’n motivatie. Maar het gaat erom dat we de grote carnivoren helpen en vooroordelen over roofdieren wegnemen. Daar doe ik het voor.’’

Ze vinden het intrigerend of een verrijking voor de natuur dat in een gebied wolven voorkomen.

Positief beeld

Ondanks alle vooroordelen in het land, zijn er ook veel mensen nieuwsgierig naar en gefascineerd door wolven, vertelt Mirek. Voor Friends of the Earth verzorgt hij voorlichting voor boeren, jagers, schoolkinderen en toeristen. Toeristen hebben een aanmerkelijk positief beeld; ze vinden het intrigerend of een verrijking voor de natuur dat in een gebied wolven voorkomen. Boeren zijn wat minder positief, zij hebben relatief veel last van de wolf. Dat blijkt echter relatief te zijn. In de Beskydy-bergen valt per jaar maar een half procent van het vee ten prooi aan wolven. Met hekken met schrikdraad en waakhonden voor de schaapskudde zijn wolven goed weg te houden van het vee.’’ Mirek heeft daarom met collega’s een handboek ontwikkeld waarmee boeren overlast en schade kunnen beperken of voorkomen.

Stapje terug

Het is ook de boodschap die Erwin van Maanen en Leo Linnartz van het forum ‘Wolven in Nederland’ laten horen. Soms is de natuur met z’n onvoorspelbaarheid en wildheid niet naar je hand te zetten, stellen zij in het net verschenen ‘De wolf terug, eng of enerverend?’ Moet je als mens een stapje terug doen en ruimte laten aan de niet-menselijke medebewoners van de aardbol?

‘De wolf terug, eng of enerverend?’ Dick Klees, Erwin van Maanen, Leo Linnartz, Martin Drenthen, Michiel van der Weide. Uitgeverij Kosmos, 144 pp. geïllustreerd. ISBN 978 90 5210 986 2
www.carnivores.cz
www.wolveninnederland.nl