Cirkels in het zand
Hoe zet je zand naar je hand? – Cirkels voor heel even
Tekst: Geraldina Metselaar | Foto’s Nico Laan
Een surveillerende agent op het Zuid-Hollandse strand stond voor een raadsel. Hadden mannen van Mars die cirkels in het zand achtergelaten? Waren het boodschappen vanuit het universum?
Nee, hij is geen groen Marsmannetje en wilde al helemaal niemand verontrusten met zijn cirkels in het zand. De in een Bretonse streepjestrui plus bretels gehulde Haagse fotograaf/kunstenaar Nico Laan (1956) grinnikt. Sinds een paar jaar maakt Nico zandtekeningen op de Zandmotor bij Kijkduin en Ter Heide. Dit zorgde voor de nodige onrust bij de surveillerende agent, die voor een raadsel stond. Had hij hier te maken met de wereldberoemde graancirkels? Ze worden toegedicht aan buitenaardse wezens die met hun ufo’s in het graan zouden landen. Nico kan zich de gedachtegang van de agent voorstellen.
“Mijn zandtekeningen hebben soms een bevreemdende uitwerking in het zandlandschap. Dat is vooral het geval bij de zogenaamde anamorfosen, tekeningen die je vanuit een specifiek standpunt moet bekijken. Het intrigerende aan die zandtekeningen vind ik dan ook dat je twee werkelijkheden tegelijk kunt realiseren. Je maakt een geconstrueerde tekening in de echte wereld, bijvoorbeeld het strand. Je ziet daar iets wat tegelijkertijd waar is en niet waar – je ziet een vorm die er eigenlijk niet kan zijn.”
Vloed
Voorheen maakte Nico zijn zandtekeningen onder andere op het strand bij Meijendel in de buurt van Wassenaar. Daar moest hij razendsnel werken. De vloed komt er onherroepelijk na een paar uur om de tekening als het ware uit gummen. “Juist dat tijdelijke aspect aan het werk spreekt me enorm aan. Na een aantal uren was mijn tekening meestal helemaal verdwenen.” Dat is anders op de Zandmotor. Daar heerst rust en ruimte. Bovendien vloeit de zee één keer in de zoveel tijd bij springtij over het perfecte harde zand.
Het licht is er glashelder en het nabije zeewater zorgt voor een extra dimensie. “Soms is het goud, dan weer azuurblauw,” aldus Nico die met een schoffel in het zand kerft voor zijn nieuwe creatie. “Een tekening blijft er langer behouden en vervaagt traag als gevolg van regen of wind.”
Grillig schaduwpatroon
Eerder op de dag heeft Nico, samen met zijn neef Max Weel, golvende lijnen in het vierkant uitgezet. Ze lijken van bovenaf van de grond te komen. “Het worden echt 3D-figuren. De schoffels die wij gebruiken, zorgen voor geulen met aan weerszijden een hoopje zand. Dit zorgt uiteindelijk voor een grillig schaduwpatroon.”
Als voorbijgangers de twee mannen aan het werk zien, willen ze nog weleens een praatje aanknopen. Voor echte geïnteresseerden heeft Nico altijd een stapeltje ansichtkaarten bij zich waarop eerdere werken staan afgebeeld. “Soms kunnen Max en ik ook zonder woorden uren met z’n tweeën doorwerken. Het tekenen krijgt dan bijna iets meditatiefs. Op een gegeven moment hoor je alleen nog het ruisen van het zand. Mijn tekeningen gaan ook over tijdelijkheid, schoonheid, zon, zand, water – en over dromen.”
Fascinatie
Tekenen in het zand en cirkels maken van zand of stenen, doet de fotograaf/kunstenaar al langer dan vandaag. Ruim tien jaar geleden vertrok de toenmalige docent fotografie aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten, KABK in Den Haag met een groep leerlingen naar het strand. Tijdens de introductiedagen van de kunstacademie moest hij nieuwelingen een aanlokkelijke les voorschotelen. Hij besloot met hen zandtekeningen op het strand te maken. Gefascineerd door het effect, besloot hij zelf ook aan de slag te gaan.
Enkele jaren geleden was de fotograaf in IJsland. Daar plaatste hij in een lavaveld dikke stenen in een elliptische (ei)vorm. “Als je dat onder de juiste hoek fotografeert, zie je een cirkel. Dat is een prachtig beeld geworden.” Zo ontstond het idee om cirkels te maken in verschillende landschappen. Voorwaarde is dat het zogenaamde ‘tekenmateriaal’ al in het landschap aanwezig moet zijn. “Het jaar na IJsland gingen we naar Moddergat aan de Waddenkust. Daar kozen we voor een stuk grond waar je met eb nog makkelijk overheen kunt lopen. We begonnen met stokken, maar ontdekten dat het werken met zeewier dat daar lag nog beter werkte. Ik maakte een foto op het moment waarop de cirkel gedeeltelijk in het water lag. Dat werd hét beeld. Vervolgens maakten we dezelfde tekening ook nog in een koolzaadveld.”
Blokkenpatroon
Hoewel Nico en zijn neef geulen van circa dertig centimeter naast elkaar graven, luistert het bij de tekening die hij nu voor ogen heeft niet zo nauw. Een eerdere tekening die ze maakten met concrete afbeeldingen zoals schaakstukken of een toren betekent precisiewerk.
Nico: “Daarvoor maak ik echt een tekening met berekeningen. Vervolgens zet ik dat minutieus op het strand uit met touwtjes. Niet met een meetlint. Dat werkt voor geen meter, want dat verschuift veel te veel als gevolg van de wind. Uiteindelijk zijn we met een zandtekening met een ingewikkeld blokkenpatroon of meerdere afbeeldingen met vier man een paar dagen bezig. Het is veel werk.”
Sneeuwlandschap
Deze keer staat een eenvoudige tekening op de rol. Wanneer het vierkant ter grootte van twee tennisbanen tegen zevenen vol staat met grillige lijnen, maakt Nico met een drone foto’s. Zwevend boven de lijnen zoekt hij naar een mooi shot.
“De stand van de zon moet perfect zijn om maximaal resultaat te krijgen. Je ziet dan ook dat het 3D-effect optimaal is.” Wie tekeningen maakt over tijdelijkheid, schoonheid, zon, zand, water – en over dromen, heeft er zelf ook nog een paar. Ooit hoopt Nico een cirkel in een sneeuwlandschap te kunnen maken. “Het mooiste zou zijn als daarin ook nog vuur brandt.”
